MINISTERIO DO TURISMO DE TIMOR LESTE

Selebrasaun Tinan 34 Proklamasaun Independénsia TL, Presidente da Repúblika Dr. Jose Ramos Horta “Timor Leste Nakonu ho Dame, Unidade no Liberdade”


Presidente da Repúblika Dr. Jose Ramós Horta hateten, Povu oras ne’e dadaun moris iha Dame, Unidade no Liberdade nia laran. Nia hatete lia hirak iha serimónia hasa’e Bandeira Nasionál iha komemorasaun Loron Proklamasaun da Independénsia TL ba dala 34.

“Loron ida ne’e ita haksolok duni festa iha dame, Unidade no liberdade nia laran,”dehan Presidente da Repúblika.
Presidente hateten katak, iha tinan hirak liu ba povu TL moris iha prekupasaun nia laran. “Maibé ohin loron povu Timor Leste bele dehan moris iha Dame nia laran,” informa PR.

Presidente informa mós, prekupasaun povu ohin loron nia mak Estrada, eletrisidade no be moos.

“Ita ohin seguransa la’o di’ak, maibé seguransa sei fragíl hela. Tamba ne’e presiza Timor oan tomak kontinua fo kontribuisaun di’ak liutan,” apela Presidente.

Diferénsia Boot
Komemorasaun Tinan 34 loron Proklamasaun da Independénsia Timor Leste nian iha tinan ida ne’e (28 de Novembro de 2009) iha diferénsia boot entre tinan hirak liu ba.

Diferénsia hirak ne’e ita bele haree husi komemorasaun loron Proklamasaun, ne’ebé mak hala’o iha Palasiu Foun Presidente da Repúblika nian. Ne’ebé mak antes ne’e sempre hala’o iha Palásiu do Governu.

No Promosaun Deviza husi estadu ba Taur Matan Ruak ne’ebé durante ne’e kaer knar hanesan Komandante Geral F-FDTL no Lere Anan Timur ne’ebé durante ne’e kaer knar nu’udár Xefe Estadu Maior da F-FDTL.

Promósaun deviza ne’e hanesan rekoñesimentu husi estadu ba sakrífisiu, no profesionalísmu servisu Taur no Lere nian durante okupasaun Indonezia nian too ohin loron sei hetan fiar nafatin hodi lidera instituisaun F-FDTL nian.

Alende ne’e iha parte kalan, Presidente da Repúblika, Primeiru Ministru akompaña ho nia família, Vise Primeiru Ministru Asuntu Sosial, Major Generál Taur Matan Ruak, Membru do Governu, Membru Paralamentu Nasionál, korpus Diplomátikus, Sosiedade Sivíl no mós povu iha kapitál Dili festeza loron históriku ne’e ho tiru fugetis husi Presidenti da Repúblika Dr. José Ramós Horta.

Tiru Fugetis ne’ebé mak hala’o darante minute 30 nia laran iha Palásiu do Governu ne’e, lansa husi Presidente da Repúblika hanesan simbolu Dame no Estabilidade.

Tiru Fugetis ne’e la’os de’it hala’o iha distritu Dili, maibé mós iha distritu 13 nia laran komesa tuku 9 kalan too 9.30 kalan. Iha komemorasaun loron proklamasaun alende anima populasaun ho tiru fugetis hetan mós animasaun husi grupo banda lokál.

Kuaze ema rihun ba rihun mak nakonu iha palásiu do governu hodi komemora hamutuk loron históriku ida ne’e.

Tuir observasaun Média MTCI nian iha terenu, nota katak komemorasaun loron espesiál ida ne’e, lao ho dame tamba hetan mós seguransa másimu hudi Polisia Nasionál Timor Leste (PNTL).

Orsamentu ne’ebé mak aloka ba Selebrasaun Loron Proklamasaun ne’e hamutuk U$ 80 mil. (Média MTCI)

Happy Birthday, Timor-Leste







MTCI Aloka Osan $100.000 ba Feira Distrital



Dili – Ministeriu Turismu Komersiu Industria (MTCI) aloka orsamentu $ 100.000 ba administrasaun distritu 13 hodi organiza feira distrital hodi aniva povu liu husi proklamasaun indenpendesia TL iha loron 28 Novembru 2009 ba 34.

Direitora Nasional industria MTCI, Florentina Smith haktuir katak, Orsamentu $7000 mil no balun sei hetan $800.

“MTCI buka meus aloka osan ne’e atu administrador sira atu organiza programa planu asaun hodi realiza feira distrital,” haktuir Florentina ba administrador sira iha salao inkontro STAE segunda(23/11).

Tuir nia katak, wainhira orsamentu ne’e koloka, membrus Pontus fokal MTCI sei servisu hamutuk ho administrador distritu 13 atu realiza feira distrital hahu loron 27 to 29 fulan ida ne’e.

“Ami buka koperasaun husi administrador distritu sira atu fasilita ami servisu hamutuk, tanba feira ne’e ita halo atu anima povu diak liutan”, reforsa Florentina.

Nunee mos, Mnisteru Administrasaun Estatal Teritoriu Ordenamento (MAETO), Arcangeilo Leite husu ba administrador distritu 13 atu fasilita servisu hamutuk ho MTCI.

“Hau husu ba administrador sira para servisu hamutuk realiza programa Governu nian ne’e,” tenik Ministru ne’e.

Iha parte seluk, Administrador Interino Distritu Baucau, Antonio Guterres hato agradese tebes ba MTCI no pronto servisu hamutuk realiza feira distrital hodi anima povu Baucau. arz

Jornal Nasional STL,
Edisaun Tersa-Feira, 24-11-2009

Gil Alves : “$7Milioes Sei Haree Produtu Lokal”

DILI-Ministru Turizmu Comercio no Industria (MTCI) Gil Alves hateten, husi Orsamento Jeral do Estadu (OJE) tinan 2010, ho montante U$ 7 millões ba MTCI ne’e, Ministeriu sei haree liu ba produtu lokal.

“Ne’e Ministeriu rasik bele aumenta, maibe tenke haree produsaun Timor nian”, hateten Gil Alves ba Jornalista iha Uma Fukun Parlamento Nasional (PN), Segunda-Feira (23/11).

Ministru Gil Alves hateten katak, agora ai-han batar ne’e la iha tiha ona, maibe TL batar ne’e sei barak nafatin, entaun Governu sei deskonfia tanba batar ne’e main husi nasaun sorin (illegal, red), tanba ne’e Governu tenki kuidadu katak, tempu batar ne’e liu tiha ona.

Ministru Gil Alves esplika katak, Ministeriu rasik sei kontinua sosa hela buat seluk, laos batar deit, tanaba batar ne’e nia rasik sei hein tempu.

“Tanba TL, tempu batar ita hatene hela, tanba agora batar iha ita nia nasaun ne’e barak la halimar entaun it abele deskonfia”, nia deskonfia.

Gil Alves hateten katak, wainhira tempu diak bele aumenta tan produtu lokal, maibe tempu ladun di’ak mak produsaun mos la dun di’ak, tanba ne’e Ministeriu rasik sei hatene produsaun nasional loloos ne’e hira husi formasaun agrikultura nian, wainhira liu ida ne’e mak buat ruma la los.

Governante ne’e deklara katak, sasan ne’ebe tama tuir regulamentu tenke selu impostu, e regulamentu ne’ebe mak iha on abele hapara sasan sira ne’e.

“Maibe ita tenke kompriende ita nia rai fronteira ne’e fatin barak mos sei mamuk hela, entaun ema seluk sei ba mai avontade, neneik mos bebeik ita sei kontrola situasaun hotu ho diak, ho dekreitu lei ne’ebe mak husi ispeisaun alimentar Ekonomika aplika”, nia infroma.

Tuir Ministru Gil Alves, politika Governu nian iha inisiativa fo motivasaun ba povu agrikultor par abele kuda ai-han, e agora kompara ho tinan kotuk Governu iha politika ida ne’e la’o, tan tinan kotuk Governu ho U$, 700 mil buka produtu susar, maibe tinan ne’e haree, fos mos barak liu tan e batar no produtu lokal sira seluk mos barak liu tan.

Nia informa katak, povu komesa sente nia sasan folin no bele kuda avontade, pelumenus iha nivel kuda barak para ema bele sosa, ida ne’e mak importante liu, e depois ida ne’e hotu tiha mak produtu sira ne’e transforma fali para labele estraga ba produtu ne’ebe mak iha valor ekresentadu. JND-02.

Jornal Nasional Diariu
Edisaun Tersa-Feira, dia 24 -11-2009

Governu Prepara Ona Fos Ba Bailoron Naruk

DILI-Governu liu husi Ministeriu Turizmo Comercio no Industria(MTCI), prepara ona fos hodi antisipa bai loron naruk ne’ebe sei akontese.

Informa Ministru Turizmu Comercio no Industria, Gil da Costa Alves ba Jornalista Diário ne’e, Segunada(23/11) horiseik, iha uma fukun parlemento Nasional.

Maske total toneladas fos ne’ebe iha armajen Governu la konsege konta tanba rajaun lor-loron sempre halo distribuisaun, maibe Ministru Gil garante, fos ne’ebe nia parte prepara ona iha bele tahan to fulan Marsu tinan oin.

“Fos to Marsu laiha problema, mas konserteja ke ita labele hein to’o fos hotu” hateten Ministru Gil.N-2

Jornal Nasional Diariu,
Edisaun Tersa-Feira dia 24-11-2009

Timor Leste Hetan Reseitas U$ 902,743.70 Husi Jogos Lotaria Popular

DILI-Legalizasaun ba jogos iha Timor Leste tuir dekretu Lei No. 06-2009, de 15 de Janeiru de 2009 fo benfisiu duni mai Timo Leste, realidade ne’e hatudu husi reseitas ne’ebe mak governu hetan husi jogos illegais hanesan Lotaria Popular/ SDSB husi Junho to 15 de Outubro nia receita bruta no total hamutuk $ 902,743.70 iha tinan 2009.

Reseitas hirak ne’e mai husi kontribuisaun Sosial 10%, Taxa Sobre Premio 48% no Taxa ba Rendimento 40% no Impostu 7 %. Inspektor Geral Inspeksaun de Jogos-Ministeriu Turismo, Comersiu no Industria (IGJ-MTCI), Minguel do Santos Lobato haktuir katak, IGJ mak durante ne’e halao inspeksaun no fiskalizasaun ba jogos Lotaria Popular/SDSB.

Knar no Fungsaun IGJ tuir Lobato, maka garante kumprimentu lei husi konsesionarius, kontrola funsionamentu makinas sorteius, kontrola material destinado ba jogos nian, kontabilidade ba especial jogos nian no mos iha kompetensi tuir lei haruka. Lobato mos informa katak, iha future governu liu husi MTCI iha hanoin atu legalize Jogos sosiais hanesan Futu-Manu, Kuru-Kuru no Bola-Guling iha teritoriu Timor tomak.

Oinsa atu kontrola tuir Lobato, MTCI kria ona mekanismu de kordenasaun ho PNTL iha distritu 13 nia laran atu fo apoiu hodi halao kontrolo ba jogos ilegais. Dezafius ne’ebe mak IGJ hasoru durante halao nia knar maka, falta de konesimentu tekniku Inspeksaun husi Funsionariu, no mentalidade komunidade ne’ebe mak sempre halao registo kontra implementasaun ba leis ne’ebe mak vigora.

“Meius ne’ebe mak foti mak hasae fali konesimentu ba funsionariu nian no aplika lei ho konsistensia,”dehan Lobato. Inspektor ne’e mos haktuir katak, orsamentu ne’ebe mak aloka ba IGJ iha tinan 2009 hamutuk $ 227,000. No to ohin loron IGJ executa ona 40 % no hein iha fin de dezembro bele ezekuta too 90%.

“Ba tinan 2010 inspeksaun Geral do jogos Propoin orsamentu hamutuk $ 197,000 ne’ebe sei aloka ba area formasaun professional, ekipamentus eletronikus no salariu ba assessor,”inform Inspektor. (Media-MTCI)

MTCI Propoin Miliaun U$ 38.77 Iha OGE Tinan 2010

DILI-Ministériu Turismo, Comérsiu no Indústria (MTCI) propoin orsamentu ho montante U$ 38.77 milioes. iha Orsamentu Gerál do Estadu (OGE) tinan 2010.

Orsamentu ne’e nia prioridade mak hanesan infrastutura no Seguransa Alimentar. No ba Orsamentu Geral do Estadu (OGE) 2009 ho total miliaun 61 ba MTCI husi OGE ne’e ezekuta ona 59.2% no restu U$ 11 milioes.

Ba tinan 2010 MTCI tau U$ 18 milioes hodi sosa foos. MTCI hatama tan orsamentu sosa foos tamba OGE 2009 ba sosa foos nia ladun sufsiente.

Ministru Gil mos aumenta katak, Foos iha armagen governu oras ne’e dadaun sei iha 30 mil toneladas, ne’ebe bele aguenta too fulan Marsu tinan oin.

MTCI konsege ezekuta OGE tinan 2009 too ona 59.2% husi osan U$ 61 milioes.Tamba ne’e espera too fulan Marsu 2010 bele ezekuta too 80%. (JND,Edisaun 29-10-09.Pag. 06)

Ba orsamentu tinan 2010 ne’e, MTCI aloka $ 885.000 ba Diresaun Nasional da Industria (DNI) hodi haree liu ba kapasitasaun mikro empresas industria iha distritu 13 nia laran, fo apoiu ba industria media, fornesimentu ekipamentus ba grupo organizado iha distritus.

Sei propoin mos $ 2.890.000 ba Diresaun Nasional Comersiu Domestiku (DNCD), hodi haree ba prioridades hanesan konstrusaun armagen, kontrusaun Mercado no Silus.
Ba Diresaun Nasional Comersiu externo sei aloka $ 793.000 ba prioridade hanesan estabelesimentu Adido de Comersiu iha Surabaya Indonezia no mos aloka ba iha SUKUFINDO.

Ba area Diresaun Nasional Turismo (DNT), sei propoin $ 4.550.000 ba area hanesan kontrusaun hotel 5 estrelas no Turismo komunitaria no partisipasaun TL iha feira internasional.

Atu bele estabeles presu iha Mercado, MTCI sei propoin orsamentu ho montante $ 229.000 ba Diresaun Nasional Pesquisa no Dezenvolvimentu (DNPD).

Seguransa Alimentar sei aloka $ 522.000 ba prioridade hanesan Foos. No Inspeksaun Geral de Jogos sei propoin aloka $ 197.000.

Ho alokasaun orsamentu ne’e, tuir Ministru Turismo, Comersiu no Industria Gil da Costa A. N. Alves, MTCI bele hadia nia kualidade servisu no servi povu Maubere ho diak liu tan. (Media-MTCI)

MTCI Sosa Produtus Lokal Boro-Ceru Toneladas 4

DILI-liu husi programa “Povu Kuda Governu Sosa Ministeriu Turismo, Comersiu no Industria (MTCI) sosa ona produtu local husi koperativa Boro-Ceru hamutuk toneladas 4.
CBC ne’ebe konsentra iha distritu Baucau rekonese katak produtus local ne’ebe governu konsege sosa tanba koperasaun diak husi governu ho CBC hodi sosa no no promove produtus local.
“Programa Povu Kuda Governu Sosa iha folin tebes ba sustentabilidade agrikultor sira nian hodi hetan osan hadia vida ekonomia uma laran nian,”afirma vise Cornedador no Seksaun TRansporte CBC, Domingos dos Santos ba STL iha Fomento, Dili Kuarta (18/11).

CBC harii kedas iha tinan 1975, ne’ebe maioria membrus sira povu agrikultores husi total memebru ema 100 resin iha distritu Baucau.

Fundus ba CBC husi membru sira rasik, mesmu too ohin loron lalaos CBC nian sedauk hetan asesu boot. “Ami kontinua ajuda grupu agrikultura sira iha Distirtu Baucau atu bele dezenvolve sira nia produtu local ne’ebe iha,”Domingos hatete.

Iha parte seluk, manejer Coperativa Creditu Fini Soru Mutuk (CCFSM) Jose Vila Nova Martinsn hatete, governu oresija tau prioridade ajuda koperativa sira ne’ebe ativu hela.
Nune’e, presija fo kapasitasaun ba membru sira atu bele komprende no meneija didiak lalaos koperativa hodi hetan asesu.

Aniceto Pereira, nu’udar komunidade afirma katak, governu iha dever boot atu ajuda koperativa hodi dezenvolve diak liutan iha futru.

Lalaok importante ne’eb egovernu tenki tetu tuir Pereira fo kapasitasaun masimu ba membru koperativa sira hodi bele dezenvolve sira nia ativiade atu servi povu kik sira. (ino)

Jornal Nasional STL,
Edisaun Kinta-Feira (19/11/09)
Pagina 06

Investidor Malaysia Prontu Investe iha area Indústria no Turismo iha Timor Leste



DILI - Hanesan nasaun foun ne’ebe mak nakloke aan ba investimentu, no riku ho rekursus naturais oin-oin, Timor Leste hetan oportunidade barak atu simu investimentu husi rai liur.
Tamba Investimentu hanesan dalan ida atu ajuda dezenvolvimentu, Timor Leste esforsu aan makas tebes atu dada investidores internasional hodi mai investe iha nasaun ne’e. Ho esforsu ne’e mak, Timor Leste konsege hetan sinál pozitivu ida husi nasaun Malaysia ne’ebe mak iha interese boot atu investe iha TL.

Tersa-feira (17/11), delegasaun investidores husi Malaysia hasoru malu ho Ministru Turismo, Comersiu no Industria hodi koalia diak liu tan kona-ba area saida deit mak presiza sira atu investe ba liu-liu iha area industria nian.

Delegasaun ne’e kompostu husi investidores nain 3 ne’ebe xefia husi Dator Arunasalam, DMPN,DSPN, JPA, diretor exekutivu kompania Janar Resources SDN.BHD no mos Representante embaixador Malaysia iha Timor Leste.

Objetivu husi visita ida ne’e mak oinsa bele hametin relasaun diak entre guvernu Timor Leste no Governu Malaysia liu investimentu ne’ebe mak nasaun ne’e sei tau iha TL.

Investidores hirak ne’e, propoin ba governu liu husi MTCI iha áreas hanessan Habitação (Perumahan), Biomassa ka kombuistivel alternativo, tratamento de águas no harii Restaurantes.

Visita ne’e hanesan visita ba daruak delegasaun ne’e mai TL. Visita ba dahuluk delegasaun ne’e halao hodi halao estudu ba area ne’ebe mak potensia liu atu bele investe ba.

Objetivu prinsipal maka oinsá bele koalia ho governu liu husi MTCI atu bele iha lalais akordu ida entre investidores ne’e ho governu Timor Leste nune’e bele aselera prosesu investimentu iha TL.

Ministru Turismo, Comersiu no Industria Gil da Costa Alves informa katak, TL komesa nakloke aan ona ba investimentu. Ho investimentu husi Malaysia hanesan sinal pozitivu ida mai povu ne’e.

“Governu ne’e simu sira nia prezensa hodi mai investe iha Timor Leste. Ne’e hanesan parte ida atu hatudu sira nia vontade atu mai investe no iha tinan oin karik ita bele avansa ho MoU ruma hodi komesa investimentu,”tenik Ministru Gil.

Iha fatin hanesan mos, Ambasador Malaysia mai TL Nazarudin Bin Salleh hateten investidor ne’e iha inisiativa boot tebes atu ajuda dezenvolve nasaun TL no laiha problema ba sira sobre ba osan hira mak sira tenki investe.

“Importante mak governu Timor Leste iha ona certeja atu servisu hamutuk ho sira. Karik iha ona MoU ruma bele fasilita lalais sira hodi investe iha Timor Leste,”dehan Nazarudin.

Kompañia China,
Prontu Suporta Laboratorium Aihan Mai TL


Antes ne’e mos (Segunda-Feira, dia 16/11/2009), MTCI hetan mos visita husi delegasaun investidores husi Xina kompania Sino Green Land Corporation hodi koalia kona-ba Green Food no oinsa mak Timor bele aprende no produs iha rai laran aihan organika no saudavel. Kompania ne’ e iha hanoin atu ajuda Timor Leste iha area laboratoriu ba Aihan. (Media MTCI)

Negosiantes Foos MTCI Tenki Iha Armagen

Dili-Komunidade husu ba governu liu husi MInsteriu Turismo, Comersiu n Industria (MTCI) atu identifika empresarius hirak ne’ebe faan foos governu no kontrola didiak hodi kuidadu foos nia kualidade.

Domingos Pereira, nu’udar empresarius kiik hateten katak, ema hirak ne’ebe faan foos tenki banati tuir kriterius husi governu nian hodi kria armagen rasik.

Nia dehan, negosiantes foos MTCI tenki iha armagen hodi garante foos nia kualidade. Se lae, habai arbiru deit iha loron no rai rahun laran. Ne’ebe, ikus mai bele afeta ba komunidade nia saude.

Inspector Geral Ekonomia no Alimentar, Epifanio da Silva Faculto hateten, ema ne’ebe faan foos governu tenki iha armajen rasik atu bele garantia kualidade foos, tanba faan arbiru iha Estrada ibun sei estraga hotu foos nia kualidade.

“Parte governu nian sei hare nafatin ema ne’ebe faan foos governu tenki iha armajen rasik atu bele garantia kualidade foos. Tamba ema barak faan foos iha dalan nini , ne’ebe bele halakon kualidade foos lori sofrimentu boot ba komunidad ewainhira konsumu foos MTCI,”dehan Epifanio.

Jornal Nasional STL,
Edisaun Segunda-Feira dia 16 de Novembru de 2009
Pagina 07

Governu Tenki Tau Matan ba Kualidade Produtus Lokal

DILI-Grupo agrikultores husi Distritu Bobonaro husu ba governu atu bele haree no identifika kualidade produtus local. Nune’e bele kria politika ida hodi hadia no aumenta produsaun agrikula.

“Ministeriu Agrikultura halao ona intensifikasaun hasa’e produtus lokla, maibe tenki iha seriedade atu hadia kualidade ho kuantidade produsaun agrikula, hanesan Batar, Hare, Fore-mungu, Fehuk-Ropa, koto no seluk tan,”hateten Natalino Fereira, membru grupo agrikultura husi Bobonaro ba STL iha edifisiu MAFP, Dili Kinta (11/11).

Iha fatin hanesan, Avaristo Martins da Silva hatetetn katak, informasaun ne’ebe hatoo husi governu liu husi MInisteriu Turismo, Comersiu no Industria (MTCI) kona-ba Programa “Povu Kuda Governu Sosa” diak ona, maibe teni halao too aldeia hirak ne’ebe iha potensia boot ba produsaun agrikula nian.

MInistru Turismo, Comersiu no Industria Gil Da Costa Alves hatoo katak, governu sei tau nafatin orsamentu ba sosa produtus local iha anu fiscal 2010. Governu programadu ona atu tau milioes 7 USD hodi sosa produtus local iha tinan 2010. Ne’ebe programa ne’e sei halao fulan tolu dala ida iha distritus ne’ebe iha produtus local.

“Iha tinan kotuk ami gasta miliaun 1 USD, tanba ne’e tinan 2010 bele aumenta tan produsaun par abele fo benefisiu diak ba agrikultor sira,”dehan Ministru Gil. (ino)

Jornal Nasional STL,
Edisaun Segunda-Feira 16 de Novembro 2009
Pagina 6

Lotaria Ilegal “Buras” iha Baucau, *Husu MTCI Atu Seriu Kontrola

DILI- Hafoin Ministeriu Turismu, Comerciu no Industria(MTCI) legalize jogus Lotaria Popular ho dekretu Lei no.06/2009 hodi fo oportunidade ba kompanhia RUDAL atu maneija, maibe la konsege satan jogus lotaria ilegal seluk.

Exemplu iha distritu Baucau, lotaria ilegal mosu hanesan tutu-keu, ne’ebe komesa fa’an aberta iha rai neba. Fenomena ne’e, lori duvidas bo’ot ba povu, liu-liu ema hirak ne’ebe consume jogus Lotaria Popular RUDAL, ne’ebe legalize ona usi MTCI.

Marcelino Pereira, kliante Lotaria Popular RUDAL husi Distritu Baucau ba STL iha fomento, Dili, informa katak, lotaria ilegal ne’ebe fa’an ona iha Baucau ho folin US$0.80 to’o US$1.00kada exemplar, afeta ba sirkularidade Lotaria RUDAL ne’ebe hetan legalizasaun fa’an US$1.00 to’o US$1.25 kada examplar.

Pereira husu ba governu atu kontrola atividade jogus lotaria ilegal tuir dekretu lei ne’ebe aprovadu ona iha Konselhu Ministru.

“Ami hare jogus lotaria ilegal bele lori porlema sosial, tanba la garante merkadu ne’ebe legal, tanba ne’e governu tenke toma atensaun hodi regularize lotaria ilegal,” Pereira afirma.

Nia reconhese katak atividade sirkulasaun jogus lotaria RUDAL nia ajensia balun fa’an iha Baucau US$1.25, ne’ebe la obriga atu ema tenke sosa.

Rajaun fa’an US$1.25 hodi bele sosa pulsa SMS mai sentral RUDAL Dili hodi hatene lalais numeru ne’ebe sai iha kada periode.

“Governu autoriza ami atu fa’an US$1.00, maibe ajensia balun fa’an US$1.25 para bele fasilita SMS ba sentral jogus lotaria RUDAL hodi fo sai numeru iha kada periode,” Pereira tenik.

Carlos Ximenes hateten, ajensia WA lotaria Popular RUDAL fa’an US$1.25 la’os atu hetan lukru no la obriga ema atu sosa. Ne’e, tuir Ximenes, atu bele fasilita deit rona rezultadu lalais.

Inspektor Geral Jogus MTCI, Miguel Lobato hateten katak, governu iha ona planu atu kontrola jogus ilegal. Governu mos indentifika ona ema ne’ebe mak halo atividades ilegal no balun jkomesa hetan prosesu ona iha Ministeriu Publiku.

Objetivu legalize jogus Lotaria Popular atu bele kontrola jogus iha rai laran, kontrola osan labele sai ba liur no bele selu ba estadu.

“Taxa ne’ebe kompanhia RUDAL selu iha oin porsentu 15, taxa premio porsentu 10, taxa rendementu porsentu 50 no taxa annual porsentu 10,” Lobato hateten.

Jornal Nasional STL, Edisaun Kuarta-Feira
Dia 11 de Novembro de 2009
Pagina 7

Programa MTCI “Povu Kuda Governu Sosa” Lori Povu Agrikultores Sai Husi Kiak no Mukit

DILI- Programa no Politika governu liu husi Ministeriu Turismo, Comersiu no Industria (MTCI) ne’ebe halao kampanha ba Programa “Povu Kuda Governu Sosa” ida ne’e dalan diak tebes atu hadia agrikultura nia moris maibe presija mekanismu ne’ebe diak atu povu agrikultura sira labele tane liman nafatin ba governu.

Lia fuan hirak ne’e hatoo husi grupu agrikultores husi Bobonaro Agostinho Pereira ba STL iha edifisiu MTCI Fomento Dili, Sesta (06/11). Kampanhe kona-ba sosa produtus local ne’ebe durante ne’e lao iha distritus ne’eba iak ona maibe presiza nia implementasaun ,ala tenki klaru. Atu agrikultura bele ba faan sira nia produtus local ne’ebe sira iha baje ne’eba.

Maibe depois ukun rasik aan mos organizasaun hamutuk ho nia membrus sira halao kampanye kona-ba oinsa mak promove produtus local rai laran nian. Ida ne’e presiza prioridade liu tamba produtus local katak, produtus hotu ne’ebe agrikultura iha presija promove diak.

Programa MTCI rasik diak tamba ne’e NGO Hasatil fo apoiu maibe tenki iha mekanismu ne’ebe diak atu produtus ne’ebe sosa ona husi maluk agrikultores sira labele sai aat deit ona no gasta osan estadu nian ba programa produtus local.

“Ami nia organizasaun uluk kedas kuandu Timor Leste hetan ukun aan ami focus ba kampanha produtus local atu oinsa maka bele promove diak agrikultura nia produtus local ne’ebe iha. Maibe presija sistema ne’ebe diak no kondisaun armajen tamba dehan sosa produtus local maibe tau iha armajen ikus mai aat ida ne’e estraga osan estadu nian tamba ne’e mak tenki haree didiak,”dehan nian.

Deolindo Pinto nu’udar grupo agrikultura husi distritu Viqueque hatoo mos katak, programa governu no politika governu liu husi MTCI diak tebes, tamba bele fo prioridade ba argikultures atu hadia sira nia ekonomia.

“Tuir hau nia haree programa MTCI nian diak tebes maibe presija realize didiak no uja sistema ne’ebe bele fo benefisiu diak liu tan baa mi agrikultores atu hetan osa,”tenik nia.

Nia husu ba governu liu husi MTCI atu programa Povu Kuda Governu Sosa lao nafatin no husu mos atu sosa mos produtus local sira seluk.

Inspektor Geral Alimentar no Economia Epifanio da Silva Faculto hateten, programa governu kona-ba Povu Kuda Governu Sosa ne’e sei halao nafatin ba iha fatin ou distirtu s ne’ebe maka parte ministeriu agrikultura identifika ona katak, fatin ne’e potensial ho produtus local.

Entaun MTCI sei tama iha ne’eba hodi halao kampanha kona-ba sistema sosa no folin produtus local ne’ebe mak governu sei sosa.

“Ne’e hanesan dalan ida atu ajuda povu kiak no mukit sira nia ekonomia. Nune’e sir abele ajuda sustenta sira nia uma laran no hodi sira nia oan ba eskola,”dehan Faculto.

Nia mos hatutan katak, programa MTCI distritru no sub-distirtu hotu MTCI sei kobre hodi halao kampanha hirak ne’e, no husu ba populasaun atu kopera hamutuk. (ino)

Jornal Nasional STL,
Edisaun Tersa-Feira, dia 10 de Novembro de 2009
Pagina 11

Povu Atauro Husu MTCI Hadia Fatin Turistika Ilha Atauro

Dili-Sub-Distritu Atauro, Distritu Dili bele dehan sai hanesan potensia boot ba Turismo nian, tamba ne’e governu tenki tau atensaun hodi hadia kondisaun infrastutura iha ilha ne’eba.

Membru Parlamentu Nasional Brigida Antonia Coreia rekonese katak, Ilha Atauro iha potensia boot atu dada turista estrangeirus no local, tamba ilha ne’e estratejiku no iha potensia cultural ne’ebe furak.

“Ilha Atauro nu’udar fatin espesifiku ba turista sira tanba ne’e governu tenke realize nia promesa hodi hadia kondisaun infrastutura iha ne’eba atu bele fasilita diak liu tan turista ba rai ne’eba,”katak Brigida ba STL iha uma fukun PN, Segunda (09/11).

Nia fiar katak iha futuru mai Ilha Atauro sei oferta defisa diak ba nasaun wainhira goveru hadia no proteze riku soin cultural ne’ebe nakonu iha Atauro.

Iha parte seuk Samuel Soares hateten, governu tenki identifika ona fatin turistika no hadia dadaun kondisaun infrastutura hodi bele atria turista sira.

Nia orgullu tebes ho programa governu nian liu husi Ministeriu Turismo, Comersiu no Industria (MTCI) ne’ebe hadai ona fatin Turismo iha fatin balun. Maibe nia husu atu MTCI keta haluha potensia boot Turismo nian iha Ilha Atauro. (m’nu)

Jornal Nasional STL
Edisaun Tersa-Feira dia 10 de Novembro 2009
Pagina 4

Desiminasaun Lei Funsaun Publika Ba Funsionariu MTCI, Manuela Corte-Real : Funsionariu Tenke Hatene Nia Direitu no Dever

DILI-Hodi aumenta koñesimentu kona-ba dever no direitu funsionariu publiku, Ministeriu Turismo, Comerisiu no Industria halao desiminasan lei funsaun publikua ba funsionariu MTCI tomak, iha salaun delta Nova Dili (09/11). Workshop ne’ebe halao ho nia tema “Aumenta Konesimentu Kona-ba Dever no Direitu funsionariu Publiku”.

Director Geral Funsaun Publika Abel dos santos Fatima, akompanhado husi diretora Geral MTCI Dra. Manuela G.B. Corte-Real, Diretor Nasional Administrasaun no Finansas Antonio Soares no mos Inspektores husi MTCI. Abertura ba Workshop ne’e loke husi Diretor geral MTCI.

Iha nia intervensaun diretora Geral MTCI ne’e haktuir importante tebes desiminasaun lei funsaun publika ne’e ba funsionariu tamba liu husi desiminasaun ne’e funsionarius bele hatene saida mak sira nia direitu no saida mak sira nai dever.

“Hodi nune’e antes atu ijije ita boot sira nia direitu ita boot tenke halao uluk ita boot sira nai dever hanesan funsionariu,”apela diretora ne’e.

Iha fatin hanesan Diretor Geral Funsaun Publika Abel dos Santos hateten, funsionariu permanente no funsionariu temporariu iha sira nia direitu no dever hanesan tuir lei funsaun publiku ne’ebe mak iha.

“Funsionariu nia dever importante mak servi publiku ho seriedade no mos imparsialidade. Funsionariu labele involve iha politika ne’ebe bele impede nia servisu iha baze,”dehan Abel.

Nia mos haktui katak, atu hetan direitu hanesan funsionariu, tenke halao uluk nia dever tuir lei funsaun publika.

Diretor Geral Funsaun Publika ne’e mos haktuir katak, iha Pontus balun ke hatudu diferensia balun entre funsionariu temporaries no funsionariu permanente.

“Laiha deskriminasaun entre funsionariu permanente no funsionariu kontratatu hotu-hotu iha nia direitu no dever hanesan maibe so funsioneriu permanente deit mak iha nia direitu ba lisensa especial,”esklarese Abel.

Alende ne’e haktuir kona-ba estatutu funsaun publika, diretor ne’e mos halao intervensaun konaba Regime da avalisaun de desempenho dos trabalhadores da adminitrasaun publika. Dekretu lei o 14/2008.

Lei nia ne’e nia objetivu hodi Motiva funsionarius tuir dekretu lei no 14 iha artigu, Hadia diak liu tan desempenho profesionais, Incentiva komunikasaun entre chefias no funsionariu.

Avaliasaun sei halao husu kompetensia superior sira ba nia funsionariu sira kada fulan neen ou tinan ida.

“Nia objetivu mak haree komportanmentus ou avalia nia funsionariu nia resultadu servisu no dexiplina durante halao nia servisu,”tenik nia.

Iha prosesu desiminasaun ne’e, fo mos oportunidade ba funsionariu atu hatoo sira nia opoiu kona-ba lei funsaun publika ne’ebe mak promolga ona Presidente da Republika no aplika ba funsionariu publiku tomak.

Iha oportunidade ne’e funsionariu MTCI mos kestiona kona-ba prosesu rekrutamentu no konkursu ne’ebe sei halao husi funsaun publiku ba funsionariu hodi sai hanesan funsionariu permanente.

Hatan kestaun hirak ne’e, diretor Geral funsaun publiku Abel dos Santos hateten, prosesu rekrutamentu depende ba proposta ne’ebe mak kada ministeriu ou diresaun hatoo ba funsaun publiku hodi halao konkorsu kada diresaun nia funsionariu ne’ebe mak atu sai hanesan funsionariu permanente.

Partisipa iha desiminasaun ne’e, Diretores, inspektores no funsionariu MTCI tomak. (Media/MTCI)

Povu Laga Intrega Explorasaun Masin Fatuk Ba Governu, Minstru Gil : Indetifika Empresariu Loke Fabrika Hodi Prepara Ba Exportasau




DILI-Komunidade sub-distirtu Laga, Distritu Baucau husu ba governu liu husi Ministeriu Turismo, Comersiu no industria atu harii industria masin fatuk iha Laga tamba laga sai iha potensia boot ba produsaun masin, no intrega explorasaun masin fatuk ba governu hodi halao produsaun.

“Ami husu ba governu atu loke lalais industria masi fatuk iha iha Timor Leste nune’e Timor Leste lalika depende ba importasaun masin husi nasaun liur tamba Timor mos iha riku soin masin ne’ebe mak beialan sira rai hela ba gerasaun ohin loron,”dehan Maria de Fatima ba jornalista wainhira halao dialogu hamutuk ho Primeiru Ministru RDTL Kay Rala Xanana Gusmao ho Ministru Turismo Comersiu no Industria Gil da Costa Alves iha fatin masin fatuk Nunira-Laga Sabadu foin lalais ne’e.

Maria ne’ebe mak reprezenta komunidade suku walu sub-distritu Laga distritu Baucau aumenta katak, maioria populasaun Laga moris ho vida raut masin fatuk no mos peskas, tamba ne’e kuandu guvernu liu husi ministeriu kompotente iha hanoin atu loke fabrika masin, mak inisiativa ne’e bele ajuda povu Laga hodi hadia sira nia moris hodi sai husi kiak.

“Ne’e hanesan kampu de trabalho ida mai ami, maibe rendimentu ne’ebe mak ami hetan minimu liu. Tamba ne’e se governu iha inisiativa atu loke fabrika masin iha ne’e, ami komunidade suku walu ne’e kontente tebes tamba bele fo vantage diak tebes mai ami,”espera nia.

Iha fatin hanesan, deputadu Parlamentu Nasional Bankada partidu UNDERTIM Cornelio Gama alias L-7 ne’ebe mak durante ne’e halao esplorasaun ba masin fatuk husu ba MTCI atu sosa masin Timor nian hodi fahe ba povu Timor tomak hodi consume nune’e deminiu inportasaun masin mai Timor Leste.

“Ami intrega tomak masin ne’e ba governu hodi sosa no halao produsaun masin iha rai laran nune’e Timor Labele depended liu ba importasaun masin husi liur tamba Timor mos iha riku soin rasik ne’ebe mak presiza atu explora,”husu L-7.

Responde ba kestaun ne’e Ministru Turismo, Comerisu no Industria (MTCI) Gil da Costa Alves hateten, masin Laga sai hanesan prioridade atu ba governu liu husi Ministeriu turismo, Comersiu no Industria ne’ebe mak tama iha prioridade programa Povu Kuda Governu Sosa.

“ami sei kontinua sosa masin fatuk Laga hodi fahe ba povu Timor Leste laran tomak ho objetivu atu hamenus mos importasaun masin husi estrangeirus.

Maibe atu loke industria masin, Ministru Gil hateten, governu sei halao debate klean hodi buka kompania esstrageirus ne’ebe mak iha interese atu loke fabrika masin iha Timor Leste.

“Apela ba povu tomak katak, ami sei servisu hamutuk ho imi no empresairus sira ne’ebe sosa imi nia masin atu ami servisu hamutuk hodi produs ita nia masin,”tenik Gil ba komunidade Laga.
Tuir Minitru katak, oras ne’e dadaun MTCI identifika ona fatin sira hanesan Laga, Manatutu, Liquisa no Atabae sei sai hanesan potensia ba produsaun masin-fatuk.

Ministru Gil hatutan, ba future TL mos sei produs masin hodi faan ba nasaun liur atu nasaun vizinhu mos bele sosa produtus local Timor nian.

“Ita sei faan ba rai liur hodi sosa ita nai masin tamba Laga no Manatutu no fatin seluk bele ona produs masin fahe ba Timor laran tomak,”dehan nia.

Tuir Ministru TCI maske oras ne’e dadaun masin fatuk Laga seidauk sai nu’udar masin Iodium, Maibe governu sei tenta nafatin atu hadia masin nia produsan no kualidade atu sai diak liutan ba future povu Timor bele uza ona produtus rasik.

Iha parte seluk, Diretor Kompania Solinha LDA, Tomas Ximenes Gama informa katak, oras ne’e dadaun nia parte sosa masin husi populasaun Laga kada kilo ida ho nia presu $ 3 centimus no faan ba MTCI $ 5 centimus.

“Maibe ba tinan ida ne’e ami sei faan to 2060 tonelada,” hatete Diretor kompania ne’e ba jornalista wainhira remata dialogo iha masin fatuk Salina.

Nia mos husu ba governu liu husi MTCI atu iha tinan oin bele loke fabrika industria masin fatuk iha Laga. (Media/MTCI)

MTCI - Pertamina Suporta Bidon Tunu-Ikan ba Vendedores Praia Dos Coqueiros





DILI-Ministeriu Turismo, Comersiu no Industria (MTCI) koperasaun ho Pertamina Dili, suporta bidon tunu ikan hamutuk 23 ba vendedores tunu ikan iha area Praia dos Coqueiros, horseik (05/11).

Diretor Nasional Comersio Domestico (DNCD) Fernando Hi reprezentante husi MTCI, hatete ekipamentus ne’ebe mak MTCI entrega ba negosiantes kiik sira hanesan parte ida ne’ebe atu suporta mikro negosiu iha Timor Leste.

“Suporta kipamentu ne’e hatudu katak, governu iha duni atensaun atu ajuda mikro negosiu iha,”dehan Fernando ba vendedor sira.

Nia mos hatutan katak, ajudus ne’e hanesan kontinuasaun husi ajudus ne’ebe mak MTCI fo iha fulan hirak liu ba.
“Iha fulan liu ba, ami (MTCI) suporta ona lona hamutuk 23 no ajudus bidon ne’e hanesan kontinuasau husi ajudus liu ba,”tenik nia.

Fernando husu ba vendedores Tunu-ikan sira atu utiliza ekipamentus ne’ebe mak governu suporta ho diak hodi bele ajuda ekonomia uma laran.

“Espera ekipamnetu ne’ebe mak ami fo bele ajuda ita boot sira nia ekonomia uma laran. No ami husu atu utilize ekipamentus hirak ho diak no halao mos nia manutensaun,”husu Diretor ne’e.

Iha fatin hanesan Reprezentante husi Pertamina hateten, nia parte kontente ho servisu hamutuk governu liu husi MTCI tamba liu husi koperasaun ne’e bele ajuda vendedores sira ne’ebe mak presiza ajudus balun husi governu.

“Maske sasan ne’ebe mak ami suporta ba imi (vendedores) nia folin ladun boot maibe importante mak sasan ne’e ami fo ho laran hodi ajuda imi nia negosiu,”dehan nia.

Nia mos haktuir, koperasaun entre MTCI no Pertamina sei kontinua nafatin hodi identifika nesesidades balun ne’ebe mak presiza atu parte rua ne’e suporta ba.

“Kompresaun ne’e sei kontinua ba futuru. No ami sei haree saida tan mak presiza ami atu soporta ba ita boot sira,”hateten nia.

Nia husu mos ba vendedor sira atu ajuda governu hodi proteje meiu ambiete hodi labele tresi-ai arbiru hodi sunu.

“Ita boot sira bele ajuda governu atu proteje ita nia meiu ambiente hodi labele tesi-ai arbiru. Hodi subsitui ai-maran ho Tempurung kelapa (Nu’u-Laleiur) nune’e ita bele proteje ita nia aan husi dezastre naturais,”espera nia.

Xefe vendedores Praia dos Coqueiros, kontente ho suporta ne’ebe mak governu liu husi MTCI fo ba vendedores kiik sira, tamba liu husi suporta ne’e hatudu katak, governu iha duni atensaun boot ba vendedor kiik.

“Ami kontente no agradese boot ba governu liu husi MTCI tamba iha duni atensaun mai ami vendedores kiik sira. Tamba liu husi negosiu ne’e bele ajuda ami hadia ami nia ekonomia uma laran,”tenik nia.

Nia mos haktuir katak, sasan ne’ebe mak sira hetan ajuda duni sira nia negosiu. No promte atu utilize sasan hirak ne’e ho responsabilidade.

“Ami sei utilize sasan hirak ne’e ho kuidadu no responsabilidade. No husu nafatin governu atu tau matan ba maluk vendedore sira ne’ebe mak ladauk hetan ajudus hirak ne’e,”tenik nia. (Media MTCI)

OGE 2009 MTCI Ezekuta 59.2%

DILI- Ministro Turismo, Comersiu no Industria (MTCI), Gil da Costa Alves hateten, ba tinan 2010 MTCI propoin U$ 38.77 milioes ba prioridade hanesan infrastutura, Seguransa Alimentar. No ba Orsamentu Geral do Estadu (OGE) 2009 ho total miliaun 61 ba MTCI husi OGE ne’e ezekuta ona 59.2% no restu U$ 11 milioes.

“Ba tinan 2010 ami tau U$ 18 milioes ba sosa foos nian I toneladas ne’e depende ba ninia presu, tinan 2010 MTCI hatama tan orsamentu sosa foos tamba OGE 2009 ba sosa foos nian too deit fulan Marsu 2010,”dehan Gil ba Jornalista sira kuarta (28/10) hafoin aprezenta relatoriu ezekusaun orsamentu 2009 ba komisaun C asuntu Ekonomia, Finansas no Anti Korupsaun parlamentu Nasional.

Gil mos aumenta katak, kona-ba foos dadaun ne’e sei iha 30 mil toneladas ne’ebe bele aguenta too fulan Marsu tinan oin. Ezekusaun OGE 2009 ne’e MTCI konsege ezekuta 59.2% too ohin loron, tamba ne’e espera too fulan Marsu 2010 bele ezekuta too 80%.

OGE ba tinan 2009 ne’ebe konsege ezkuta ona 59.2 % husi U$ 61 milioes ho esperansa to fim fulan Marsu tinan oin bele ezekuta hotu orsamentu ne’ebe refere lao ho diak.

Sosa foos ne’e rasik, dala barak membru parlamentu balun kestiona politika governu sosa foos husi rai liur prejudika agricultores ne’ebe produs produtus local liu-l iu foos (haree-Red).(E-2)

Jornal Nasional Diariu, Edisaun 29 de Outubro de 2009
Pagina 06