MINISTERIO DO TURISMO DE TIMOR LESTE

MTCI-MS Hala’o Treinamentu Kona-ba Masin Iodu


DILI – Diresaun Nacional Industria, Ministeriu Turizmu Comercio no Industria (DNI-MTCI), servisu hamutuk ho Ministeriu Saúde (MS) hala’o treinamentu loron rua kona-ba prosesa masin Iodu ba treinadores 20 husi Distritu 7.
Xefí Departementu Industria, Metalogica, Makina, Quimica, Elektronica e Variedades (IMMQEV), Diresaun Nacional Industria MTCI, Antonio da Costa, Kuarta (22/09) hatete treinamentu ida ne’e ho objectivu atu fó kapasita treinadores para bele hala’o planu no fó treinu fila-fali ba grupu sira ne’ebé durante ne’e produs masin tradisional ho meus utiliza masin iodu.
“Partisipantes ne’ebé tiur treinamentu ida ne’e, mai hosi Distritu Baucau, Liquiça, Maliana, Oe-Cusse, Suai, Dili no Manatuto. Inklui mós funsionariu hosi DNI no Ministeriu Saúde. Aktividade ida ne’e hetan suporta orsamentu hosi UNICEF,” Antonio hatete.
Tuir Antonio, depois de treinamentu ida ne’e, partisipantes sira bele fila-fali ba sira nia distritu para halo planu no habelar liu tan informasaun kona-ba utiliza masin ho iodu ba komuidade. “Tamba, masin ho iodu importante liu ba ema, animal no aihan sira seluk,” nia esplika.
Antonio mós espera katak wainhira partisipantes sira to’o fila-fali iha ida-idak nia distritu, sira bele hal’ao sira nia programa para hatutan tan treinamentu ba grupus sira ne’ebé durante ne’e produs masin iha nivel distritu. Media MTCI

MTCI Fo Hikas k’nar mercado ba sector privado, Outubru MTCI hamenus Intervensaun


Dili – Ministeriu Turismo Comercio i Industria (MTCI), fo hikas k’nar mercado ba empresas importadores hanesan Star King, Tropical, Timor Food, Nabilan Food no Juxibel atu importa foos.

Iha fulan Outubru 2010 MTCI sei hamenus intervensaun foos iha merkado hahu’u husi postu de vensa iha Dili, tamba fo hikas ona k’nar ba empresarios sira hodi nune’e MTCI sei hare deit ba assuntos emergencia no sei atende deit iha fatin nebe’e deficil acesso ba mercado ( areas remotas ou rurais)

Depois de encontro nebe’e realiza ho empresarios importadores sira iha fulan Agusto, iha comitmento katak sira sei assume fali responsabilidade hanesan importadores fo’os hodi atende hikas necessidade mercado. Empresa Timor Food importa ona foos 7.000 toneladas no Empresa Tropical importa mos 2.500 toneladas. No informação ohin simu katak iha fulan Outubro sei iha importação foos ho 7.000 toneladas husi empresarios sira.

Ho comitmento nebe’e hatudu husi emprezariu sira, sei ajuda sirculação fo’os iha mercado e otomaticamente folin fos sei tu’un tamba iha ona competição.

Nune’e MTCI, sei sai deit hanesan stock segurança nacional ba assuntos emerjensia no atende no responde ba pedido husi Ministeriu Solidaridade Sosial no Ministeriu Edukasaun ho importação nebe'e sei realiza iha fulan Outubro liu husi 68 empresas ho total 30.000 toneladas,” hateten Direktora Geral MTCI, Manuela Corte-Real.

Diretora Geral esklarese katak, horas ne’e daudaun MTCI halo avaliação ba sistema de distribuição nebe’e lao depois de hetan hanoin no criticas husi publico. Nune’e MTCI bele responde diak liu tan tuir politica governo nian hodi halakon manipulação nebe’e horas ne’e sai preucupação ita hotu nian.

Kona-ba intervensaun MTCI ba area hirak ne’ebé determina iha Timor laran tomak, Gestor MTCI, Osorio Correia haktuir katak, durante ne’e laiha problema. Tamba pontu de vensa hot-hotu hetan fos husi MTCI kada fulan dala rua, maibe realidade iha terenu komonidade balun la hetan assesu ba fos, no folin iha merkado sai preokupasaun ba ita tomak nian. Tamba ne’e, Gestor MTCI husu ba postu de vensa sira nebe’e hetan fiar husi MTCI hodi atende mercado no labele halimar ho folin fo’os nebe’e fo impacto makas ba maluk sira nebe’e k’bit lato’o hodi sosa foos.

“Durante ne’e sistema desentralizasaun atendimentu ami halao diak ona. Ami mós identifika pontu de venda iha distritu ida-ida hodi tula fos ba maske sei iha limitasaun transporte, maibe konsege tenta oin sa fos bele to’o iha postu de venda iha distritus no sub-distritu sira, no hili fatin ne’ebé mak estratejiku duni atu fasilita komunidade ba hola fos,” Osorio hatete.

Maibé, tan sa fos folin MTCI sa’e nafatin? “Ita nia maluk sira ne’ebé mak MTCI fiar tiha ona sai hanesan pontu da venda, balun la respeita ona kontratu ne’ebé mak sira halo ho MTCI, katak sira la halo tuir kriteria ne’ebe determina ona. Tamba iha pontu de venda balun depoiz de foti fos husi armagen governu la lori lo’os ba fatin ne’ebe mak lolo’os sira tenki fa’an ba.

Iha parte seluk mos tuir informasaun ne’ebe MTCI iha katak, iha negosiante balun ne’ebe devia ba sosa fos iha pontu de venda saka ida to’o rua deit, maibe fahe osan ba nia maluk sira ba sosa fos iha pontu de venda ho presu $9 ba tau hamutuk fali iha fatin ida hodi halao hikas negosiu hodi hasae folin.

Gestor MTCI informa katak, MTCI hapara tiona postu de venda lima iha dili, no iha posibilidade sei hapara tan postu de vensa seluk ne’ebe mak la kumpri regras ne’ebe iha.

Maske nune’e, Gestor MTCI informa katak, hafoin fulan nen Gestor Geral Siguransa Alimentar ne’e asume kargu, to’o oras ne’e dadauk MTCI hala’o hela evaluasaun hodi oin sa atu hadia nafatin mekanismu tomak ne’ebe implementa ona durante ne’e. Media MTCI


Informasaun liu tan bele kontaktu, Noemio Falcão (Media MTCI)
Telefone : +670 732 5093
Email : falcaonoemio@rocketmail.com

MTCI Inagura Grupu Laloran Korenti Tasi Iha Maubara, Kontribui Dezenvolve Turizmu TL


Dili – Ministeriu Turizmu Comercio i Industria (MTCI), lideradu Ministru Gil da Costa Alves, reprejenta Diretor Nacional Turizmo, José Dias Quintas, Kinta (16/09), offisialmente inagura grupu ho naran Laloran Korenti Tasi iha Suco Batubou, Sub-Distritu Maubara, Distritu Likisa.

Partisipa iha serimonia inagurasaun ne’e, Diretur Nasional Peskas, Xefi Gabineti Ministeriu Agrikultura i Peskas, Diretur Fundasaun Haburas, Administrador Sub-Distritu Maubara, Autoridade lokal no komunidade Suco Batubou.

Iha diskursu badak husi Diretur José Dias Quintas iha serimonia ne’e sublinha katak, atu dezenvolve turizmu iha rai doben ida ne’e presiza timor-oan tomak nia kontribuisaun, nune’e, Diretur ne’e fiar katak ho mosu tan Grupu Laloran Korenti Tasi iha Maubara sei bele fo sira nia kontribuisaun di’ak liu tan.

Diretur José Dias Quintas hateten, Grupu ida wainhira la’o ba oin ho di’ak, metin no servisu hamutuk nafatin, presiza iha komitmentu husi membru grupu ne’e nian, atu nune’e lor-loron bele hala’o servisu ho sustentabilidade.

Diretur José Dias Quintas iha okajiaun hateten mos, Governu prontu ajuda kualker aktividade ne’ebe komonidade sira inisia ba kontribui dezenvolvimentu nasaun, tamba ne’e Diretur ne’e husu atu komonidade sira bo’ok a’an atu hamosu aktividade oi-oin ba di’ak Timor Leste nian.

“Hau fiar katak ho inisiativa Grupu Laloran Korenti Tasi sei bele lao ba oin metin, tamba Governu sei la taka matan, no ONG sira hanesan Haburas no seluk tan ne’ebe iha esperiensia ba ekoturizmu sei bele tulun di’ak liu tan ba Grupu sira hotu,” hateten Diretur José Dias Quintas.

Entertantu, Diretur Fundasaun Haburas, Deometro do Amaral esklarese, inisiativa ne’ebe Grupu Laloran Korenti Tasi halao ne’e hanesan parte ida reprejenta Timor Leste hahu’u dezenvolvimentu Turizmu husi baze.

Diretur Deometro Amaral, lori Fundasaun Haburas, ne’ebe suporta serimonia ne’ebe halao no fo apoiu ba aktividades tomak ne’ebe Grupu Laloran Korenti Tasi sei halao ne’e, fiar katak parte hotu liliu Governu sei fo tulun diak atu Grupu ne’e bele lao ho sussesu.

“Haburak fo parabens ba Grupu Laloran Korenti Tasi tamba konsege forma Grupu ne’e, i hein parte hotu nia kontribuisaun ba susesu dezenvolvimentu turizmu iha Timor Leste,” sublinha Diretur Deometro Amaral.

Xefi Suco Batubou, Antonio Martins iha nia intervensaun rekoinese Grupu Laloran Korenti Tasi no grupu rua seluk, Grupu Haburas no Grupu Raimaran. Xefi Suco hateten, nia parte sei fo apoiu tomak ba grupu hotu ne’ebe ejiste iha nia Suco atu kontribui diak liu tan ba dezenvolvimentu nasaun.

Iha parte seluk, husi parte seguransa nian, Komandante Skuadra Sub-Distritu Maubara, Florindo Dos Santos, husu atu komonidade hotu halao grupu hanesan ba diak nasaun nian, ne’e hanesan mos fo ona kontribuisaun ba paz no hakmates iha ida-idak nia fatin.

“Ita labele tur deit iha estrada ninin buka deit mak hemu tua ba halo problema. Ita buka oin sa mak hamosu paz no estabilidade iha nasaun ne’e liu husi grupu ki’ik sira mak hanesan halao dadauk,” sublinha Komandante Florindo Santos.

Koordenador Grupu Laloran Korenti Tasi, Marcino Vidigal, iha oportunidade husu atu parte hotu fo suporta ba sira atu realiza mehi ne’ebe iha ba diak nasaun ne’e nian, liliu iha Sub-Distritu Maubarak, iha fatin ne’ebe merese ba proteze atu atrai turista sira.

Iha serimonia inagurasaun ne’e, Diretur Nasional Turizmu, José Dias Quintas, akompania husi partisipante tomak lansa mos primeira pedra ba konstruksaun uma ba Grupu Laloran Korenti Tasi. Media MTCI

Informasaun liu tan bele kontaktu, Noemio Falcão (Media MTCI)
Telefone : +670 732 5093
Email : falcaonoemio@rocketmail.com

Abertura Feira Lorkraik Kristu Rey, Prezidenti Republika fo Parabens ba MTCI


Dili – Prezidenti Republika (PR), José Manuel Ramos Horta fo parabens ba Governu liu-liu Ministeriu Turizmu Comercio i Industria (MTCI), lideradu Ministru Gil da Costa Alves, tamba konsege dala ida tan realiza feira ho hanaran Feira Lokraik Kristu Rei, hodi promove turizmu iha rai laran no atrai turista sira hala’o vizita mai iha Timor Leste.

“Eventu ida ne’e importante tebes. Hau fo parabens ba Ministru Turizmu Comercio i Industria, Gil da Costa Alves ho nia funsionariu tomak ne’ebe, ho esforsu maka’as hala’o eventu ne’e sai realidade,” sublinha Prezidenti Republika ba jornalista wainhira remata abertura offisialmente Feira Lokraik Kristu Rei, iha Area Branca, Kristu Rei, Dili, Sabado (11/09).

Iha okaziaun ne’e, Ministru Gil da Costa Alves iha nia intervensaun sublinha mos katak, feira Lokraik Kristu Rei ne’e hala’o, atu oin sa fo tempu ba Timor-oan sira bele iha vontade ba promove produtu rai laran, no oin sa mak bele partisipa ba kompete iha merkado internasional.

“Ita fo tempu ba Timor-oan tomak relaxa-an para ita nia mental bele frescu, ho ida ne’e ita bele dezenvolve ita nia a’an para bele partisipa iha dezenvolvimentu rai doben ida ne’e,” tenik Ministru Gil da Costa Alves iha serimonia ne’e.

Entertantu, ba aktividade tomak feira ne’e, antes ne’e Diretur Nasional Turizmu, José Quintas, liu husi konferensia ba imprensa esklarese katak, feira ne’e loke oportunidade ba Timor-oan tomak. No iha feira ne’e, sei mosu aktividade oi-oin, hahan furak, artezanatu oi-oin, aprezentasaun kapa’as no seluk tan.

Tuir agenda feira Lokraik Kristu Rei ne’e sei loke semana ida dala ida, kada loron Kuarta, hahu’u tuku 03:00 lorokraik to’o tuku 10:00 kalan.
Feira Lokraik Kristu Rey, hafoin inagura offisial ona husi Prezidenti Republika no Ministru Turizmu Comercio i Industria, sei aktivu iha loron 6 Outubru, no sei taka iha loron 15 Dezembru tinan ne’e. Media MTCI

Informasaun liu tan bele kontaktu, Noemio Falcão (Media MTCI)
Telefone : +670 732 5093
Email : falcaonoemio@rocketmail.com

Governu La Tolera Ema Estranjeirus Hala’o Negosiu Iha Dalan Ninin, Husu Timor-oan Nia Konsiensia


Dili – Governu liu husi Ministeriu Turizmu Comercio i Industria (MTCI), Dirasaun Nacional Comercio Domestico, la tolera ema estranjeirus halao negosiu ka fa’an sasan hadau malu ho timor-oan sira iha dalan ninin.

Afirma Diretur Nasional Comercio Domestico, Fernando HI da Silva, iha nia servisu fatin, Kuarta (07/09).

Diretur Fernando HI hateten, nia parte prende tiona ema entrenjeirus kuaze lubuk ida no fo ona multa ba sira. Nune’e, nia kontinua afirma, wainhira sei iha nafatin ema estranjeirus halao aktividade ne’e, maka nia parte sei la tolera.

Diretur Fernando HI mos apela ba komonidade tomak katak, wainhira hetan ema estranjeirus sira halao negosiu iha estrada ninin, husu fo informasaun ba Dirasaun Comercio Domestico atu halo atuasaun.

“Ami prende no fo ona multa ba sira, tamba ne’e agora ne’e laiha ona, maibe se komonidade sira hetan, halo fabor fo informasaun ba ami,” sublinha Diretur Fernando HI.

Diretur Fernando HI esklarese, iha departementu ne’ebe nia kaer, Lisensa de Negosiu, loke odamatan ba negosiante tomak inklui estranjeiru sira, maibe liliu ba negosiante estranjeirus tenki iha fatin.

“Dala barak, negosiante sira mai halo registu ba negosiu, mas kuandu ami tu’un ba hare’e fatin laiha,” hateten Diretur Fernando HI.

Entertantu, Diretur Fernando HI iha okajiaun hateten, ba negosiante timor-oan sira mos tenki iha konsiensia katak, halao aktividade negosiu iha dalan ninin bele iha risku oi-oin, ke sasan ne’ebe fa’an bele estraga saude konsumidor sira nian, no bele mos mosu dezastre.
“Ita hatene oras ne’e kareta, motor barak tebes iha ita nia sidade, se ita fa’an iha dalan ninin maka bele hetan perigu. Tamba ne’e, husu ba negosiante sira atu ba hala’o aktividade iha fatin ne’ebe Governu prepara ona,” hateten Diretur Fernando HI.

Maske nune’e, Diretur Nasional Comercio Domestico, ne’ebe leba mos Departementu Infra-struktura e Dezenvolvimentu de Merkado ne’e sublinha, nia parte sei prepara di’ak liu tan Merkadu Taibesi no kontruksaun ba Merkadu iha Manleuana, atu negosiante sira bele ba konsentra hotu iha fatin rua ne’e. Media MTCI

Informasaun liu tan bele kontaktu, Noemio Falcão (Media MTCI)
Telefone : +670 732 5093
Email : falcaonoemio@rocketmail.com

Halimar ho Povu Nia Vida, Governu Sei Kontrola Sasan Folin Iha Merkadu


Dili – Inspektora Geral Alimentar e Economica, Ministeriu Turizmu Comercio no Industria (MTCI), Dra. Florentina Smith, informa katak, nia parte iha tempu badak sei halo kontrola ba sasa folin iha merkadu, tamba to’o dadaun ne’e negosiante sira barak halimar demais ho konsumidores nia vida.

“Oras ne’e dadauk ami sei iha kontrola sasan ne’ebe fa’an liu prazu, no ba fos ho marka MTCI ami halao kontrolu maka’as maske ami nia funsionariu limitadu, maibe ami sei buka atu oin sa mak negosiante sira labele manipula sasan folin iha merkadu,” hateten Dra. Florentina Smith iha nia kna’ar fatin ba Jornalista sira, Sexta (03/09), relasiona ho preokupasaun publiku kona ba sasan folin ne’ebe sae iha merkadu.

Entertantu relasiona ho kestaun ne’e, Primeiru Ministru (PM), Kay Rala Xanana Gusmão, iha konsultasaun Planu Estratejia Dezenvolvimentu Nasional (PEDN), iha Sub-Distritu Vera Cruz, Distritu Dili, Kinta (02/09) informa katak, Konsellu Ministru (KM) halao tiona sorumutu hodi diskuti kona sistema atu kontrola sasan folin iha merkadu, tamba to’o dadaun ne’e negosiante sira barak halimar demais ho konsumidores nia vida.

“Ami diskuti ona iha Konsellu Ministru atu oin sa mak kria sistema kontrola sasan folin iha merkadu, atu nune’e negosiante sira labele halimar ho povu nia vida,” afirma PM Xanana Gusmão.

PM Xanana Gusmão hateten, ba oras ne’e dadauk Governu sei difisil kontrola folin sasan iha merkado tamba sistema seidauk iha lolo’os. Tamba ne’e, sistema ne’ebe Konsellu Ministru diskuti, Ministeriu Turizmu Komercio no Industria (MTCI)mak sei implementa no halo koordenasaun ho parte ne’ebe iha relasaun atu oin sa bele estabeliza folin sasan iha merkadu.

Entertantu iha okajiaun, PM Xanana Gusmão informa mos katak, Governu mos liu husi ministeriu kompetente buka esforsu nafatin atu oin sa mak hasae kualidade no kuantidade produtu lokal atu nune’e hamenus importasaun. Media MTCI

Informasaun liu tan bele kontaktu Noemio Falcão (Media MTCI)
Telefone : +670 732 5093
Email : falcaonoemio@rocketmail.com

Diretur Departementu Turizmu MTCI Offisialmente Lansa Treinamentu Mapeamentu Turizmu TL


Dili – Diretur Departementu Turizmu, Ministeriu Turizmu Comercio no Industria (MTCI), José Quintas, Kinta (02/09), offisialmente lansa treinamentu mapeamentu Turizmu Timor Leste (TL), iha edefisiu Fundasaun Haburas, Farol-Dili.

Treinamentu ne’ebe sei halao durante loron hitu (7) ne’e, tuir agenda partisipantes sira sei tama aula durante loron rua hodi konsentra liu ba materia oin sa mak foti dadus iha teritoriu kona ba Mapeamentu Turizmu, no loron lima seluk partisipante sira sei tu’un diretamente ba halao servisu iha terenu.

Iha lian badak iha okajiaun serimonia lansamentu treinamentu ne’e, Diretur José Quintas ba partisipante sira sublinha katak, ho treinamentu ne’ebe iha sei fasilita partisipante sira atu oin sa mak bele halo mapa iha area Turizmu iha Timor Leste.

Nune’e, Diretur José Quintas konsidera treinamentu ne’ebe fasilitador mai husi Organizasaun Australian Conservation Foundation (ACF) ne’e importante tebes. No Diretur husu atu partisipante sira aproveita ho didiak.

Diretur José Quintas hateten, nia parte iha tiona planu ba dezenvolve Turizmu Timor Leste, maibe iha oportunidade Diretur ne’e sublinha, importante tebes kontribuisaun sosiedade tomak no komonidade iha teritoriu Timor Leste.

“Ami iha ona planu, oin sa mak dezenvolve Turizmu rai laran, maibe la to’o se laiha kontribuisaun diak husi ONG sira no komonidade tomak,” salienta Diretur José Quntas.

Iha okajiaun, fasilitador ba treinamentu ne’e, Diretur ACF, John Griffith sublinha katak, esperiensia mak nia rasik iha no esperiensia mak partisipante sira iha, sei fahe ba malu iha treinamentu nia laran, maka nia fiar katak sei hakat ba oin to’o objektivu ne’ebe iha.

“Ho saida mak ita halo (treinamentu) mak ita sei hakat ba oin dezenvolve Turizmu iha Timor Leste,” sublinha Diretur John Griffth iha nia intervensaun iha serimonia lansamentu treinamentu Mapeamentu ne’ebe organiza husi Fundasaun Haburas.

Entertantu, Diretur Fundasaun Haburas, Deometro do Amaral, iha oportunidade informa, nia parte iha ona inisiativa kooperasaun ho Governu halao ona aktividades Turizmu nian iha Maubisse, Atauro no Lautem.

Nune’e Diretur Deometro Amaral espera katak, ho treinamentu ne’ebe iha partisipante sira sei hetan materia barak atu oin sa mak bele dezenvolve area Turizmu iha Timor Leste. Media MTCI

Informasaun liu tan bele kontaktu Noemio Falcão (Media MTCI).
No. Telefone: +670 732 5093
Email: falcaonoemio@rocketmail.com

Sorumutu Estudante Charles Sturt University ho Direktur Departementu Turizmu MTCI


Dili - Estudante Universidade Charles Sturt husi Australia hamutuk nain rua nulu resin, Tersa (31/08), halao sorumutu ho Diretur Departementu Turizmu, Ministeriu Turizmu Comercio no Industria (MTCI), José Quintas hodi koalia kona ba dezenvolvimentu area Turizmu iha Timor Leste.

Estudante hamutuk rua nulu resin ne’e komportu husi dosente balun, estudante balun ne’ebe foti programa S1 no S2.
Estudante hirak ne’e halao tiona viagen mai observa dezenvolvimentu Turizmu iha tinan hirak kotuk ba. No ba tinan ida ne’e mai halao tan vizita no sira kompara oras ne’e dadauk dezenvolvimentu Turizmu lao diak kompara ho tinan hirak ba kotuk liliu iha tinan 2006 kuaze Turista sira tauk halao viagen mai Timor Leste.

Iha sorumutu ne’e, estudante sira buka hatene liu kona ba politika Governu nian ba dezenvolve area Turizmu iha tempu badak nia laran, liliu iha parte Eko Turizmu no Turizmu komonitariu. Nune’e, Diretur José Quintas esplika katak, oras ne’e dadauk nia parte fo prioridade liu ba dezenvolve rekursu humanus, promosaun sustentabilidade turizmu komonitariu no infra-struktura baziku.

“Ita agora hare’e liu ba area hirak ne’e atu oin sa bele dezenvolve diak liu tan area Turizmu iha Timor Leste,” sublinha Diretur José Quintas.

Maske nune’e, Diretur José Quintas iha okajiaun informa mos katak, dezafius mak nia parte hasoru ba dadauk ne’e mak rekursu humanus ladun sufisiente no infra-struktura.

Diretur José Quintas informa tan katak, iha tinan 2007 nia Governu fo ona apoiu ba Turizmu komonitariu, liliu apoiu ba restaorante, guest house, no apoiu ba komonidade sira ne’ebe iha inisiativa harí uma iha tasi ibun.

Nune’e, Diretur José Quintas hateten katak, ba tinan ida ne’e Governu liu husi nia parte fo apoiu orsamentu ba seitor Turizmu sae liu kompara ho tinan hirak ba kotuk.


Informasaun liu tan bele kontaktu, Noemio Falcão (Media MTCI), Telefone: +670 732 5093
Email: falcaonoemio@rocketmail.com