MINISTERIO DO TURISMO DE TIMOR LESTE

Australian Institute & International Affairs (AIIA)


BAINAKA – Ministru Turismo, Comerciu no Industria (MTCI), Gil da Costa A.N Alves, Tersa-Feira (27/04) simu delegasaun husi Australian Institute & International Affairs (AIIA) ne’ebe hala’o hela aktividade study tours iha rai laran. Iha biban ne’e, Ministru TCI fo briefing konaba potensia turismo iha Timor-Leste no programa ne’ebe relasiona ho servisu MTCI nian.

Dezenvolve Setor Turismo Kultural, MTCI Asina MoU ho ME



DILI-Setor kultural hanesan rikusoin ne’ebe mak presiza atu dezenvolve hanesan parte turistiku ida, haree ba importansia hirak ne’e, iha Segunda-Feira (27/04) Ministeriu Turismo, Comerciu no Industria (MTCI) no Ministeriu da Edukasaun (ME) liu husi Sekretarius do Estadu Kultura (SEC) asina Memorandum of Understanding (MoU).

“Atu dezenvolve setor turismo MTCI labele hamrik mesak, presiza servisu hamutuk ho ministeriu sira seluk liu-liu Ministeriu Edukasaun liu husi Sekretariu Estadu kultural tamba aspektu kultural sai mos hanesan potensi turismo nian ne’ebe mak presiza tebes atu ita dezenvolve,”dehan Ministru Turismo, Comerciu no Industria Gil da Costa Alves wainhira hatoo nia deskursu badak iha serimonia asina Akordu iha sala reuniaun Gabinete MTCI, Fomento Mandarin Dili.

Tuir Ministru Gil katak, akordu iha ne’e hanesan inisiativa diak MTCI no SEC tamba Turismo laos deit haree ba foho no tasi maibe mos haree ba aspektu kulturais.
“Kultura tenki lao hamutuk ho Turismo tamba kultura sei halao promove Timor Leste ba nasaun liur. No area kultural tenki preserva hanesan aktos historiku nune’e bele dezenvolve kultura ba oin,”tenik Ministru Gil.

Alende ne’e mos, Ministru Gil rekonese mos katak, turismo kultural sei sai hanesan baze ne’ebe mak sei hatama rendimentu makas mai Timor Leste alende Minarai.
“Ita promove area turismo ho hanoin ida katak, bele dada investimentu makas mai Timor Leste, hadia imajen Timor Leste no setor kultural hanesan pilar importante ida mos hatudu ba mundu parte historiku Timor Leste nian,” informa Ministru Gil.

Husu kona-ba koperasaun seluk ne’ebe mak MTCI halao Ministeriu Edukasaun hodi dezenvolve setor turismo, Ministru Gil haktuir katak, alende asinan akordu hirak ne’e, MTCI mos servisu hamutuk ho ME hodi loke eskola Turismo, Comercio no Industria.

“Ne’e tama ona ba planu Estratejiku Ministeriu Edukasaun nian hein katak, iha tinan ida ne’e ita bele implementa ona. Alende ne’e mos Ministeriu Edukasaun harii ona eskola vokasional iha area hospitalidade no sira seluk,”dehan Gil.

Ne’e hatudu katak, Governu liu husi Ministeriu rua ne’e (MTCI-ME) iha seriedade hodi dezenvolve setor turismo kultural ne’ebe mak sei sai hanesna rikusoin importante ida ba Timor Leste iha futuru.

Ministru da Edukasaun João Cançio Freitas iha okaziaun ne’e mos agradese ba disponibilidade MTCI atu hamutuk ho ME liu husi SEC tau matan ho efektivu liutan oinsa bele preserve patrimonio kultural ne’ebe importante mos hanesan setor turismo.

“Turismo Kultural mos bele hatama devisa barak mai Timor Leste, importante mai ita mak oinsa ita bele explora potensia turismo ita nia rai nian,”tenik João.

Koperasaun ida ne’e tuir Ministru Edukasaun, importante teb-tebes tamba SEC labele lao mesak sem iha koperasaun ho MTCI ne’ebe kaer papel imporntate iha area turismo nian.

“Importante teb-tebes koperasaun ida ne’e, ita servisu hamutuk hodi explora partimoniu kultural hodi atrai turistas sira husi rai liur hodi mai iha Timor Leste. Alende ne’e mos ita preserva rendimentu ne’ebe mak tama mai ita nia rain,”esplika nia.

Ministru Edukasaun ne’e mos hateten, alende servisu hamutuk ho MTCI governu kontinua buka atu servisu hamutuk ho sosiedade sivil no NGO nasional no mos Internasional sira hotu atu explora diak liutan ita nia rikusoin ne’ebe iha futuru sei sai hanesan ita nia asset ba genarasaun foun.

Asina akordu ida ne’e, asiste diretamente husi Sekretariu do Estadu Kultura Virgilio Smith no Diretor Nasional Turismo José Quintas no diretores nasional sira seluk husi Ministeriu rua refere. (Media-MTCI)

MAUBARA FAIR

MTCI Inagura Fatin Turismo Area Branca



DILI-Atu dada atensaun turista no hadia imagen TL iha mundu, rai ida ne’e presiza atu hadia area ne’ebe mak iha potensia turismo, tamba turismo hanesan faktor ida atu dada investimente mai rai ida ne’e maka, governu liu husi Ministeriu Turismo, Comersiu no Industria kria politika oi-oin hodi kontiunua hadiak fatin turismo ne’ebe mak abandona hela. Esforsu ne’ebe mak MTCI halao hetan duni nia rezultadu pozitivu ne’ebe hatudu husi inagurasaun fatin turismo area branca iha Sesta-Feira (23/04).

“Ofisializa fatin Area Branca hodi tau iha kondisaun hanesan aragemento ne’ebe governu halao atu sai hanesan area Turismo ba turista no Timor oan ne’ebe mak hakarak halao paseio ho familia sira,”dehan Ministru Turismo, Comerciu no Industria Gil da Costa Alves wainhira halao abertura ba serimonia inagurasaun Area Branca.

Tuir Ministru Gil, kontruksaun ba Area Branca sei iha nia kontinuasaun no sei kria falisidade ne’ebe mak kompletu liu tan.

“Alende praia iha Area Branca ita sei bele goza nia klima ne’ebe mak natural. Iha parte Kristo Rei ita sei tau hanesan fatin Turismo Relijiosu ne’ebe mak nia projectu sei iha nia kontinuasaun. Nia baze prinsipal mak Eko Turismo hodi promove Turismo Timor Leste iha mundu,”dehan Ministru.

Ministru Gil hateten, Turismo mak setor dinamiku liu ne’ebe bele fo servisu ba ema no autoemprego ou kria servisu ba aan rasik tamba joven barak mak hetan treinamentu iha area hospitalaria maka fasil ba timoroan atu kria servisu ba sira nia aan rasik no la depende ba ema seluk.

Koalia kona-ba seguransa no manutensaun praia Area Branca, Ministru Gil hateten, MTCI halao servisu integradu hamutuk ho ministeriu no Sekretariu Estadu sira seluk.

“Sekretariu Estadu Seguransa sei tau matan ba seguransa iha fatin turismo ne’ebe mak governu rehabilita ona no ba manutensau sei responsabiliza rasik husi MTCI maibe ba area kultural nian MTC servisu hamutuk ho Sekretariu Estadu Kultura,”informa Ministru Gil.

Maibe, Ministru Gil hateten, problema ne’ebe mak TL sei infrenta mak infrastutura. “Sei Infrasturura bazikas sai diak konsertesa asaun ita halao seo too mos iha turismo relijiosu no agroturismo too iha distritus no sub-distritus.

“Buat barak mak ami tau ona iha ami nia planu estratejiku hahu oituan hodi komesan hadia neneik-neneik mask aumenta bebeik hodi hatudu ba mundu katak, Timor Leste mos bele no dezenvolve setor ekonomiku ne’ebe dinamiku atraves setor turismo,”dehan Gil.

Ministru Gil mos agradese ba Kompania Montana Diak ne’ebe mak hadia dala husi orsamentu kompania nian rasik hodi oferese ba governu.“Hau agradese ba kompania Montana Diak ne’ebe hadia ona dalan fora husi orsamentu, ne’e hatudu katak, hanesan Timor oan nia kontribui ona ba dezenvolvimentu Timor Leste nian,”agradese Ministru.

Alende hadia estrada ho naruk mentro 400 no luan 7,60 cm, kompania Montana Diak mos halao monumentu ida ne’ebe mak uza simobolu Lafaek hanesan Simbolu Nasaun Timor Leste nian hodi oferese espesial bo IV Governu Konstituisional.

Gil apela mos ba komunidade ne’ebe mak hela iha area ne’eba hodi konserva fasilidade ne’ebe mak estadu tau hodi bele hadia imagen Timor Leste nian. “Hau apela ba komunidade sira ba povu Timor Leste tomak atu ita hotu tau matan ba fasilidade ne’ebe mak governu tau ona hodi nune’e fasilidade hirak ne’e bele kontinua ejiste ho husi buat hirak ne’e mak ita bele hadia ita nia imagen. Husu atu labele soe foer arbiru, Sunu rai, no taa ai-oan. Sei ita estraga sei fo impakto negativu ba ita nia rain no hamosu inseguransa,”husu Gil.

Iha serimonia inaguransaun ida ne’e, Ministru TCI intrega mos sertifikadu de apresiasaun ba Kompania Montana Diak liu husi nia Diretor Kompania Lay Fu Seng.
Kompania ne’e agradese mos ba MTCI ne’ebe mak fo fiar ba kompania ida ne’e hodi halao rehabilitasaun ba Praia Area Branca.

Maske hetan difikuldades barak kompania ne’e esforsu aan nafatin hodi halao rehabilitasaun too hetan nia rezultadu.Diretor Kompania ne’e liu husi nia porta Voz hateten, monumentu Lafaek ne’e sira halo no oferese ba governu tamba durante ne’e Timor Leste sedauk iha monumentu Lafaek ne’e hanesan parte ida atu kontribui ba nasaun TL.

Diretor Kompania ne’e mos husu ba governu atu tau seguransa ba iha fatin turismo ne’bee mak governu hadiak ona tamba governu aloka osan ne’ebe mak makas tebes hodi hadia fatn turismo hirak ne’e. No iha futuru governu mos sei aloka osamentu hodi hadia fatin turismu ne’ebe mak abandona hela.

Tamba kompania ne’e konsidera katak, sei seguransa laiha konserteza fatin turismo hirak ne’ebe mak governu hadia ona sei hetan estragus.
Rehabilitasaun Area Branca Gasta orsamentu ho total US$ 600 mil ne’ebe mak fahe ba hase rua US$ 300 mil ba primeiru faze no US$ 300 mil ba segundu fase. (Media-MTCI)

Kompania Maklaik Unipessoal- Viana Unipessoal Intrega Xave Armagen Industria Masin no Etanol ba MTCI



DILI-Ministeriu Turismo, Comerciu no Industria ofisialmente simu xafe armagen ba industria masin no armagen Etanol iha sub-distritu Laclubar, distritu Manatutu iha Kinta-Feira (22/04) foin lalais nee. Xafe hirak ne’e intrega husi representante kompania rua João Alves ba Diretora Geral MTCI Dra. Manuela G. B. Corte-Real no Diretora Nasional Industria Dra. Florentina C.P.M Smith.

Iha nia relatoriu badak representante Kompania rua ne’e hateten, industria masin ne’ebe mak harii iha Manatutu sei sai hanesan pasu ida ba Timor Leste hodi trava importasaun no hamenus desempregu.

“Komesa ohin ba futuru ita komesa dezenvolve ita nia nasaun ne’ebe mak kiik liu ne’e, liu husi industria masin ida ne’e. Tamba liu husi industria ida ne’e, ita bele trava osan sai husi Timor no hamenus dezempregu iha Timor Leste liu-liu distritu Manatutu,”dehan Joao Alves ne’ebe hanesan mos Diretor Kompania Balak Salt.

Nai mos haktuir, industria masin ida ne’e sei kria nia gestaun ne’ebe mak diak no sustentabilidade nune’e iha futuru vida industria ida ne’e bele naruk.
Armagen ne’ebe mak halao iha rai ne’ebe ho luan 760 m2 no gasta osan ho nia valor US$ 48.037.00 ne’e, hanesan masin yodifikadu ne’ebe sei sai hanesan masin ne’ebe mak Timor oan sira bele konsume.

“Liu husi produsaun masin ida ne’e ita bele halo kompetisaun ne’ebe ho seriedade, kapasidade no kualidade diak liu husi masin importasaun nian,”informa João.
Joao mos informa katak, armagen hirak ne’e ladauk ativu tamba iha infrenta difikuldades hanesan bee mos no eletrisidade.

“Produsaun masin ladun efisiensia tamba sei iha problema ba eletrisidade no bee mos, maibe ne’e sei iha prosesu nia laran hodi monta eletrisidade no bee mos iha tempu badak mai,”denan nia.

Diretor Kompania ne’ e mos espera katak, iha tempu badak mai masin Timor Leste bele hetan ona sertifikadu de origen (International Certificate of Estandarlization).
“Lori naran kompania rua ne’e ami hatoo agradesimentu ba MTCI ne’ebe fo apoiu ba kontrusaun no rehabilitasaun armajen ida ne’e,”agradese Diretor Kompania ne’e.

Iha fatin hanesan mos Diretor Nasional da Industria Dra. Florentinan C.P.M. Smith hateten, MTCI hanesan ajensia ba projectos kontruksaun armajen masin fatuk ida ne’e, espera katak, industria masin ne’e bele sai hanesan kampu de trabalho ida ba ita nia komunidade iha distritu ida ne’e.

“Projecto media tolu ne’ebe mak sai hanesan priodidade Diresaun Nasional Industria nian mak Industria Etano Laclubar, Etanol Maubara no mos Industria Masin Fatuk Laclubar. Husi industria hirak ne’e ita bele hamenus importasaun mai ita nia rai no aumenta empregu ba ita nia povu,”tenik nia.

Industria masin fatuk hanesan parte ida atu dezenvolve ita nia produtus lokal. “Ita sei orgulho wainhira ita konsume rasik ita nia produtus lokal no governu kria kondisaun ida ne’e,” dehan Florentina ne’ebe kaer knaar mos hanesan Inspektora Geral Inspeksaun Alimentar e Ekonomiku (IAE-MTCI).

Florentina haktuir katak, DNI nia programa kontinua hakbiit grupos organizados hahu husi tinan kotuk liu husi fundus suffensoes ho total grupos hamutuk 55.

“No grupos hirak ne’e sei liu fali husi selesaun ida ne’ebe ami nia ekpia haree bazeia ba kriterius hanesan grupos tenki iha nia strutura, tenki iha gestaun no tenki iha sustentabilidade,”salienta Diretor ne’e.

Alende ne’e mos Florentina husu ba komunidade Sub-Distritu Laclubar atu tau matan ba kontruksaun armajen hodi bele utiliza ba futuru.

“Armajen ida ne’e laos governu nian, laos kompania nian maibe povu sub-distritu Laclubar nian tamba ne’e hau husu ba komunidade sira atu tau matan ba armajen ida ne’e,”husu Florentina.

Iha okaziaun ne’e mos, Diretora Geral MTCI Dra. Manuela G. B. Corte-Real haktuir Manatutu hanesan projecto de pilotu ba distritu 13 nia laran nune’e wainhira iha fiskalizasaun husi Parlamentu Nasional ita bele hatudu nia rezultadu.

“Hau orgulho tamba iha Manatutu ita bele estabelese industria masin maibe hau ba kompania rua ne’e atu servisu ho seriedade nune’e ita bele dezenvove industria masin hanesan buat ne’ebe mak ita hotu mehi, hamenus importasaun no hamenus desempregu,”Husu Diretora Geral.

Nia mos apela ba komunidade atu tau matan nafatin ba kontruksaun no kopera hamutuk ho kompania hodi servisu industria ne’e bele lao ho susesu.

Hatan ba kestaun ida ne’e representante autoridade lokal hateten nia parte sei servisu maka hodi tau matan nafatin ba armajen ida ne’e no sei kopera diak ho kompania hodi servisu industria Laclubar bele lao ho susesu.

Ne’e hanesan orgulho boot ida mai ami Laclubar oan tamba industria masin ne’e bele harii iha ami nia rai, liu husi industria ida ne’e povu Timor Leste tomak bele konsume Manatutu nia masin ne’ebe mak kualidade.

No agradese mos ba MTCI ne’ebe mak iha vontade diak hodi realiza ami nia mehi ida ne’e no ami promete ba governu liu husi MTCI atu asegura seguransa ba armajen ida ne’e. (Media-MTCI)

Prende Fos MTCI ho folin liu husi $ 12 Amerikano


MEHARA – Ministru Turismo, Comerciu no Industria (MTCI), Gil da Costa Alves husu ba juventude no komunidade Suku Mehara atu prende fos marka MTCI husi spekulantes, ne’ebe fa’an fos ho folin liu husi $ 12 Amerikano no la tuir mekanismu.

“Fos MTCI atu ajuda komunidade ne’ebe kbi’it la to’o para sosa fos. Laos, sai fali objektu bisnis para buka lukru ka keuntungan,” hatete Ministru Gil Alves wainhira sorumutu ho sosiedade no juventude Suku Mehara, Sub Distritu Tutuala, Distritu Lautem, Kuarta-Feira (21/04) lokraik iha kampu voli, suku Mehara.

Maske nune’e, Ministru Gil husu ba juventude no sosiedade Mehara atu koordena di-diak ho autoridades lokal, wainhira hetan spekulantes ‘nakar’ ne’ebe fa’an fos MTCI, ho folin la tuir presu ne’ebe determina tiha ona.

“MTCI iha ona planu atu hapara aktividades spekulantes sira, liu husi maneira, kria fatin konsentradu no loja ne’ebe hetan fiar husi MTCI. Ami mos hala’o nafatin koordenasaun ho xefi suku no PNTL, para bele hetan dadus populasaun no prende fos ne’ebe fa’an la tuir mekanismo no la tuir presu ne’ebe determina tiha ona,” hatete ministru TCI.

Iha fatin hanesan, Ministru Gil mos simu proposta husi komunidade no mos juventude Suku Mehara. Liu-liu proposta konaba be mos, hakiak animal no ikan. Hatan konaba proposta hirak ne’e, Ministru TCI hatete katak, nia se koordena ho ministru kompetente para bele haree asuntu hirak ne’e.

“Nu’udar Ministru Turismo, Comerciu no Industria, hau labele atende servisu ida laos hau nia area. Hau so ajuda para hato’o proposta hirak ne’e ba ministeriu kompetente,” Ministru Gil hatan.

Iha sorumutu ida ne’e, Ministru TCI mos entrega hela fos MTCI saka 200 ba komunidade Mehara liu husi koordenador juventude no mos autoridade lokal. “Fos MTCI ho folin $ 12 Amerikano kada saka 35 kilograma ida ne’e, laos gratuita. Hau lori mai para bele atende nesecidade komunidade iha ne’e. Se falta kariik, autoridade lokal bele haruka tan proposta ba MTCI,” dehan ministru. Media-MTCI

MTCI Propoin US$ 50 Mil Ba Feira 20 de Maio

DILI-Hanesan programa anual Ministeriu Turismo, Comersiu no Industria nian hodi organiza feira 20 de Maio ne’ebe hanesan parte ida hodi komemora loron restaurasaun independensia Timor Leste nian. Ba tinan ida ne’e, MTCI propoin USD $ 50 mil.

“Eventu feira ba tinan ida ne’e, iha diferensia oituan tamba ba tinan ne’e MTCI sei fo fiar ba setor privadu Timor Leste ba sai hanesan komisaun organizadora,”dehan Diretor Nasional Comersiu Domesticu (DNCD), Fernando Hi, Tersa-Feira (20/04) iha nia knaar fatin Fomento Mandarin Dili.

Objetivu husi inisiativa ida ne’e mak, atu dudu setor privadu hanesan parseiru guvernu nian hodi servisu hamutuk ho guvernu organzia eventu historiku ida ne’e.

“Ministeriu Turismo, Comersiu no Industria hanesan deit kordenador ba eventu ida ne’e, no fo fiar tomak ba setor privadu hodi organiza,”esklarese Fernando.

Preparasaun ba feira ida ne’e, tuir Fernando husi parte MTCI halao ona reuniaun dala tolu ona hamutuk ho setor privado hodi deskuti hamutuk programa saida deit mak sei halao iha feira iha ne’e nia laran.

“Tamba feira ida ne’e halao iha kampu Demokrasia tamba antigu mercado lama sai ona fatin konferensia internasional, maka ita presiza preparasaun ne’ebe mak masimu tamba ne’e hanesan fatin ne’ebe mak publiku liu ita tenki haree ba seguransa no despesas mos karik sei boot,”informa Diretor ne’e.

Nia haktuir, feira 20 de Maiu hanesan feira Nasional tamba ne’e sei involve 13 distritus hotu hodi halao expozisaun ba produtus ne’ebe mak sira kada distritus iha. Husi distritu Dili nian sei involve grupos ida husi parte setor privadu nian.

Feira ne’ etuir agenda sei halao husi loron 15-21 de Maio no sei loke ba publiku hodi asesu produtus lokal no hanesan parte ida mos atu diverte populasaun iha kapital Dili antes tama ba 20 de Maiu.

Tuir Fernando Hi katak, osamentu ne’ebe mak aloka limitadu liu maibe MTCI hetan ajuda mos husi setor privado nune’e eventu ida ne’e bele lao ho susesu.
Kada tinan MTCI kria programa anual tolu hanesan Feira Nasional 20 de Maio, Feira 30 de Agustu feira Internasional no Feira 28 de Novembru hanesan feira distrital. (Media-MTCI)

Grupu Industria Ki’ik 9 Hetan Ajuda


DILI – Grupu industria ki’ik sia (9), Tersa-feira (20/04) simu ajuda ekipamentu soru taiss, kompresor, makina suku, ekipamentu sablon no sel-seluk tan husi Diresaun Nacional Industria (DNI), Ministeriu Turismo, Comerciu no Industria (MTCI).

“Sasan hirak ne’e, hanesan simbol fiar no komfiansa husi governo ba grupu industria ki’ik, ne’ebe durante ne’e hatudu ona sira nia kualidade iha area industria bambú, homan no soru taiss. Ho ida ne’e ita bele hatudu katak, dezemvolve industria ki’ik iha ita nia rai komesa hatudu ona ninia kualidade,” hatete Directora Nacional Industria-MTCI, Florentina Smith wainhira intrega simbolikamente ekipamentus refere ba representante grupu industria ki’ik sia (9) iha sala DNI, Matadouro, Dili.

Tuir Florentina, hahu husi tinan kotuk, DNI fo nafatin suporta hanesan halo akompanhamentu ba grupu industria ki’ik hirak ne’e, para hasa’e sira nia kapasidade iha ida-idak nia area. “Resultadu husi magang ne’ebe representante nain 15 husi grupu industria ki’ik sira hala’o iha Magelang, Jogya no Cianjur (Indonesia) hatudu ona mudansa ba ida-idak ninia area. Liu-liu iha area homan no soru taiss,” hatete Florentina.

Diretora ne’e mos promete ba grupu industria ki’ik hirak ne’e, atu lori sira nia produtu ba exposisaun iha Potugal, Brazil no mos iha Shang-Hi, Xína. “Tan ida ne’e, ita presiza halo nafatin mudansa no la baruk atu servisu iha ita nia area ida ne’e.”

Diretora DNI mos fo parabens ba grupu industria ki’ik 9 ne’ebe durante ne’e hatudu ona resultadu kualidade diak, iha ida-idak nia area. “DNI se akompanha no suporta nafatin grupu hirak ne’e, para bele hetan mudansa iha area dezemvolvimentu seitor industria nian,” tenik Florentina Smith.

Grupu 9 ne’ebe durante ne’e hetan akompanha husi DNI-MTCI mak hanesan: Grupu Hadadin (soru Taiss) Distritu Dili, Grupu Bambú Classic (Bambú) Distritu Dili, Grupu Moris Kiak/Dame/Hamutuk (Homan) Maubara, Distritu Liquica, Grupu Moris Foun (Homan) Maubara, Distritu Liquica, Grupo Bobometo (soru Taiss) Distritu Dili, Grupu Hacuer (soru Taiss) Distritu Ermera, Grupu Hastock (soru Taiss) Distritu Dili, Grupu Hadi’a Moris (Homan) Distritu Manatuto no Grupu Beiramar (soru Taiss) Distritu Lautem. Media-MTCI

Armagen Maubessi Hetan Inagurasaun, Povu Maubessi Agradese ba MTCI


DILI-Diretor Nasional Finansas no Administrasaun Ministeriu Turismo, Comersiu no Industria Antonio de Araujo Soares iha seste (16/04) halao inagurasaun ba armagen governu iha Sub-Distritu Maubessi, Distritu Ainaro. Armajen ne’e tuir planu sei tau foos marka MTCI hodi distribui ba populasaun iha rejiaun Aileu, Ainaro, Manufahi no Covalima.

Maske ladun hetan partisipasaun diak husi populasaun iha sub-distritu refere ba prosesu inagurasaun maibe, Diretor Adminitrasaun no Finansas ne’e hateten, MTCI iha ona planu atu harii armajen ne’e hodi bele habadak prosesu atendimentu nesesidades povu nian liu-liu ba foos subsidiu husi governu.

“Harii armajen iha teritoriu Timor Leste hanesan ministeriu nia planu kada tinan-tinan hodi rai foos governu no mos produtus lokal,”dehan Antonio.

Tuir Antonio, mesmo servisu iha rejional ladauk optimu maibe ministeriu sei kontinua esforsu aan hodi hakat ba oin nune’e bele kontinua atende prekupasaun povu nian liu-liu povu iha baze.

“Maske failansu kontinua mosu maibe ami MTCI sei kontinua buka nia meius hodi rezolve liu-liu kona-ba presu foos ne’ebe mak kontinua la estavel iha baze tamba hetan manipulasaun,”informa Antonio.

Kona-ba produtus lokal ne’ebe mak MTCI sosa husi povu, Diretor ne’e hateten, MTCI sei servisu hamutuk ho MAP atu indetifika produtus ne’ebe mak bele rai kleur.

“Armajen Maubessi sei ativu iha tempu badak mai no sei haruka foos mai bazeia ba populasaun iha Distritu Ainaro, Aileu no Same no Covalima,”tenik nia.

Iha fatin hanesan mos, representante Administrador Sub-Distritu Maubessi ne’ebe hanesan mos ofisial Governu, Claudio Mendonça lori komunidade tomak nia naran hato nia agradesimentu ba MTCI tamba liu husi armajen refere hanesan oportuniade ne’ebe diak hodi responde nesesidade komunidade iha distritu refere.

Nai mos garantia ba seguransa no manutensaun ba armajen refere iha futuru la iha problema tanba prezensa armajen ne’e povu nian no governu oferese tomak ba povu. (Media-MTCI)

Julio Alfaro Eleitu Nu’udar Presidente CCI-TL Periodo 2010-2013, Ministru Gil : Vitoria ba Setor Privadu Hotu






DILI-Kongresu Camara Comerciu no Industria Timor Leste (CCI-TL) ne’ebe mak halao durante loron rua nia laran hahu husi 16-17 de Abril 2010 iha Hotel Timor, hetan nia rezultadu positivu. Iha kongresu ida ne’e Julio Alfaro hetan votus maioria no eleitu nu’udar Presidente CCI-TL ba periodo 2010-2013.

Julio Duarte Alfaro ne’ebe mak kompete ho Ricardo Nheu hetan votos maioria hamutuk 160 no Ricardo Nheu ho votos 33, abstein hamutuk 3.

Ba jornalista Presidente eleitu ne’e hateten, hanesan presidente ne’ebe eleitu prontu atu servisu hodi hadia failansu ne’ebe mak durante ne’e akontese iha komunidade nian leet.

“Wainhira ami halao servisu durante loron 100 (atu ida) hau nia estrutura sei estabelese CCI-TL iha distritus no rejional no mos sei organiza dialogu ho governu hodi halao sosializasaun kona-ba fungsaun CCI nian iha tereno,”tenik Julio.

Kona-ba programa mediu prazu, Julio informa sei konsolida hamutuk ho setor privadu no organizasaun ne’ebe mak hamahan-aan iha CCI kona-ba saida mak importante atu halao ba dala uluk.

“Ami sei indentifika prioridades saida mak ami sei halao iha Dili no mo iha distritus,”informa Presidente eleitu ne’e.

Maske mosu kritikas no prekupasaun husi kongresista ba servisu CCI-TL nia iha futuru, maibe Presidente ne’e reforsa katak, prekupasaun no kritika hanesan buat ida normal akontese iha mundu tamba ne’e, maibe importante mak empresarius tenki hamutuk hodi CCI-TL bele lao ba oin.

“Diferensia hanoin no kritikas ne’e normal, maibe hau fiar katak, empresarisu hotu-hotu iha interese no hanoin ida deit oinsa bele dezenvolve ita nia rain no halakon ambiente politiku iha empresarius nia leet tamba politika laos ambiente empresarius nian,”espera Julio.

Iha okaziaun ne’e, Ministru Turismo, Comersiu no Industria ne’ebe mak akompanha prosesu eleisaun presidente CCI-TL ne’e hateten, hanesan representante governu hatoo parabens ba kongresistas no empresarisu Timoroan ne’ebe mak esforsu makas hodi estabelese CCI-TL.

“Ba Senor Julio Alfaro ne’ebe mak eleitu hanesan presidente governu rekonese tamba govrenu desde inisiu sai ona parseirus loloos no legal,”dehan Ministru Gil.Ba diferensias ideas entre kongresistas, Ministru Gil haktuir, diferensias normalmente sempre akontese iha ne’bee deit, ne’e hanesan espresaun deskontentamentu.

“Maibe importante mak haree ba rezultadu votasaun ne’bee mak hatudu momos katak, Senor Julio Alfaro mak mana votus maioria. Ne’e signifika katak, iha rekonesimentu.Laiha ida mak mana no laiha ida mak lakon tamba empresarisu hotu-hotu eskola nia ema hodi tur iha estrutura ida ne’e,”reforsa Gil.

Ministru TCI ne’e, husu ba empresariu sira ne’ebe mak kontente no deskontente ho rezultadu ida ne’e atu labele haree ba rezultadu votasaun mak importante maibe misaun ne’ebe mak atu halao organizsasaun CI-TL nian atu dezenvolve ekonomia Timor, dezenvolve setor privadu rasik no mos dezenvolve empresariu sira mak importante liu. (Media-MTCI)

PM Xanana Loke Kongresu CCI-TL





Primeiru Ministro akompanha husi Ministro Turismo, Comersiu no Industria no mos Ministro Economia e Dezenvolvimento, Halao Abertura Ba Kongresu Atu Harii Kamara Komersiu no Industria Timor Leste, iha Hotel Timor Dili Sesta-Feira (16/04. MInistro Turismo Comersio no Industria asina mos Acta CCI hanesan sasin ba kongresu ida ne'e.

DILI – Primeiru Ministro RDTL, Kay Rala Xanana Gusmão akompanha husi Ministro Turismo, Comersiu no Industria no Ministro Economia e Dezenvolvimento ofisialmente loke kongresu Camara Comersiu no Industria (CCI) Timor-Leste, iha Hotel Timor, Dili, Sesta-Feira (16/04).
“Eventu ida ne’e hatudu katak, imi husi seitor privadu hamutuk iha komitmentu ida atu servisu hadia nasaun ida ne’e,” dehan Primeiru Ministru.

Iha fatin hanesan Primeiru Ministro mos ilujia servisu koordenador CCI-TL ne’ebe mak servisu makas hodi realiza kongresu ida ne’e. Realizasaun kongresu ida ne’e, tuir PM, hanesan rohan husi diskusaun naruk ne’ebe mak seitor privado sira hala’o durante ne’e.

Liu husi CCI seitor privadu Timor-Leste bele dezenvolve a’an liu-tan iha futuru. “Institusaun do estadu kontinua esforsu maka’as atu konsolida seitor privadu. Tamba ne’e hanesan kauza nasional ba dezenvolvimento nasaun nian. Hau husu mos ba imi atu dezenvolve liu-tan ita nia a’an rasik,” tenik Xanana.

Ho kontente Primeiru Ministro ne’e haktuir, “ohin liu tinan ida, ho laran kontente hau hateten, buat ne’ebe mak governu hala’o mak orienta ita bo’ot sira, katak nasaun ne’e presiza ita bo’ot sira.”

PM Xanana mos hato’o ninia agradese ba Komisun Instaladora no IFC (International Finance Coorporation) tamba kongresu ida ne’e bele realiza ho susesu. “Hau agradese ba Komisaun Instaladora no International Finance Coorporation tamba buat hotu bele la’o ho susesu. Desizaun ne’ebe mak imi hasai liu husi kongresu ida ne’e, governu sei rekonhese tamba governu rekonhese katak, parseiru governu nian mak setor privado.”

Governu, tuir PM Xanana, sei suporta finanseiru ba empresarius ki’ik atraves de mikro finansas liu husi asesu kreditus. “Seitor privadu hanesan komponente importante ba governu. Nune’e espera buat ne’ebe mak imi halao bele hadia imi nia aan rasik,” tenik nia.

Wainhira taka ninia deskursu, PM Xanana hateten, susesu ne’ebe mak CCI-TL hala’o iha futuru sei sai hanesan susesu estadu no povu Timor-Leste nian.

Parseiru ba Governo

Iha fatin hanesan, Koordenador Comisaun Instaladora Camara Comersio e Industria (CCI), wainhira loke kongresu ida ne’e hateten, kongresu ida ne’e hanesan dalan ida atu oinsa seitor privadu labele lao ida-idak, maibe metin iha sumbrinha ida. “Remata husi kongresu ida ne’e, setor privadu Timor-Leste sei hamutuk iha sumbrinha ida deit no sei la haketak malu,” dehan Vicente.

Vicente hateten, liu husi kongresu ida ne’e CCI-TL sei regula agente economikus hotu, seitor privadu hodi servisu maka’as atu hamenus desempregu, hasa’e kresimentu economiku iha rai laran.

“CCI-TL nia figura sei representa Timor-Leste iha mundu. Kualker se deit mak eleitu tenki tau prioridades bo’ot iha dezenvolvimento Timor-Leste,” afirma koordenardor ne’e.

Camara Comersiu sei sai hanesan parseiru ba estategia governu nian atu hala’o reforma iha setor privado. Aliende ida ne’e mos, CCI sei dezenvolve kapasidade empresariu sira nian liu husi servisu sira hanesan konseling, asistensia ho mikro bisnis, kapasidade atu dezenvolve no treinamento edukasaun nian.

Iha okajiaun ida ne’e mos, PM Xanana asina acta deklarasaun hari’i CCI-TL no sai sasin ba acta ida ne’e, MTCI, MED, representante IFC, reprezentante Banku Mundial, representante husi Parlamento Nacional no seluk tan.

Iha abertura kongresu ida ne’e, apresenta mos video badak husi komisaun organizadora kona-ba atividades komisaun instaladora CCI-TL durante ne’e molok tama ba kongresu. Video ne’e husi International Finance Coorperation (IFJ) inisiativa ba ‘Negosiu Diak’.

Tuir agenda ne’ebe iha, kongresu ne’e sei hala’o durante loron rua (16-17 de abril de 2010). Iha kongresu ida ne’e sei halao eleisaun hodi hili Presidente Camara do Comersiu e Industria ne’ebe sei kaer nia kargu ba tinan 3, hahu husi tinan 2010-2013. Partisipa iha kongresu ida ne’e, Asosiasaun Negosiu 17, Cooperativas, no negosiu independente husi distritu 13. (Media-MTCI)

MTCI Kria Sistema Foun Sosa Produtus Lokal


DILI-Atu insentiva povu agrikultores Timor Leste hodi bele servisu badinas liutan atu hasae produsaun, Miniteriu Turismo, Comersiu no Industria desde inisiu hamosu programa “Povu Kuda Governu Sosa” ne’ebe mak hanesan programa prioridades IV Governu Konstituisional. Husi programa ida ne’e, governu sosa produtus lokal ne’ebe mak produs husi povu agrikultores no halao promosaun ba nasaun liur.

Tamba ida ne’e, mak iha tinan ida ne’e mos, governu kontinua tau osan ho montante USD $ 7 milioes hodi sosa produtus lokal ne’ebe mak povu iha.

“Governu nia objetivu sosa produtus lokal mak, oinsa bele hakbiit povu agrikultor sira hotu hodi servisu badinas hodi hasa’e produsaun ba nia kualidade no kuantidade mos,”hateten Inspektora Geral Inspeksaun Alimentar e Economico (IAE) Dra. Florentina C. P. M Smith iha konferensia da Imprensa Kuarta-Feira (14/04), iha gabinete MTCI, Fomento Mandarin Dili.

Maibe Inspektora Geral ne’e hateten, sistema ne’ebe mak MTCI uza oras ne’e dadaun hetan ona mudansa oituan hodi bele nune’e programa Povu Kuda Governu Sosa bele efektivu liutan.

“oras ne’e dadaun ami hadia ona sistema balun hanesan, ami so iha ligasaun deit ho empresarius ka kompania ne’ebe mak sosa produtus lokal husi kada distritu ida-idak. Wainhira sosa produtus lokal husi povu, kompania sira mai faan diretamente mai ami tuir presu ne’ebe mak MTCI determina ona. Maibe antes atu sosa fali husi kompania ami presiza haree kompania nia estatutu, iha lisensa de Negosiu, tenki iha armajen,”dehan nia.

Kompara ho tinan hirak liu ba, MTCI diretamente sosa produtus lokal husi povu produtores iha kada distritu ida-idak.

MTCI mos, haktuir Florentina kria ekipa fiskalizasaun hodi halao inspeksaun ba produtus lokal ne’ebe mak kompania faan mai governu. “Ami tenki haree nia kualidade no kuantidade no mos tenki tuir akordu ne’ebe mak ami iha ona ho kompania komprador sira,”esklarese Florentina.

Kona-ba nia prosesu pagamento, nia hateten, prosesu pagamento halao ona sei wainhira produtus lokal tama ona iha armajen do governu no osan sei transfere husi konta bankaria kompania ida-idak nian.

Nia hakturi, governu mos prepara armagen iha distritu balun hanesan Manatutu, Maubessi, Oe-Cusse no Maliana hodi tau produtus lokal.

Proteze Konsumedores, MTCI Kontinua Halao Inspeksaun Ba Loja Faan Sasan Liu Prazu

Wainhira husu kona-ba sasan ne’ebe mak liu prazu ne’ebe mak loja sira kontinua faan ba publiku, Florentina ne’be mos kaer knaar hanesan Diretor Nasional Industria ne’e hatete, MTCI alende kria ekipa ba inspeksaun produtus lokal, kria mos ekipa ida ne’be e mak toma konta hodi halao inspeksaun ba loja iha Dili laran no distritu balun hodi prende sasan ne’ebe mak liu prazu.

“Tamba MTCI konsidera katak, sasan ne’ebe mak liu prazu bele afeita ba saude komunidade nian,”dehan nia.

Durante ne’e, Florentina informa, sasan liu prazu ne’ebe mak sira prende hanesan bebidas, latariaz, bolacha no mos susu-ben lata, aifuan, supermie no seluk tan.

“Wainhira ami prende sasan hirak ne’e, ami sei halao destroisaun hotu iha Tibar,”tenik nia. Nia hateten MTCI mos hanoin ona atu haree ba importansaun aihan no hahan ne’ebe mak tama mai iha nasaun laran liu husi portu Dili. (Media-MTCI)

Faan Fos La Tuir Presu Normal, Ekipa Inspeksaun MTCI Prende Fos Sakas 500


Dili- Ekipa Inspeksaun Alimentar e Ekonomiku, Ministeriu Turismo, Comersiu no industria (IAE-MTCI) durante halao inspeksaun ba merkado konsege prende foos 500 sakas ne’ebe mak faan la tuir presu ne’ebe mak determina. Foos hirak hetan prende barak liu iha distritu Manatuto no Dili.

Kestaun hirak ne’e informa husi Inspektora Geral IAE, Dra. Florentina C.P.M Smith iha konferensia da Imprensa, ohin (14/04) iha sala reuniaun Gabinete MTCI, Fomento Mandarin Dili.

Inpektora Geral ne’e hatutan, fos subsidiu governu laos atu hariku empresarius. “ Fos MTCI hanesan fos subsidiu ba povu ne’ebe mak mukit laos empresarius sira hariku aan hodi faan fos liu fali presu ne’ebe mak governu determina ona,”haktuir Florentina.

Nia mos realsa katak, governu sei fo sangsaun ba kualker empresarius ne’ebe mak ekipa inspeksaun no Polisia Timor Leste kaer hetan faan fos la tuir presu.
“Sangsaun ne’ebe ami fo mak, empresarisu ne’ebe mak kaer hetan halao manipulasaun tenki selu dolares Amerikadu 1000- 20.000,”tenik nia.

Florentina haktuir, “ekipa inspeksaun lor-loron tun ba Mercado hodi halao inspeksaun hamutuk ho PNTL no nia rezultadu mak too ohin loron ami konsege prende foos 500 sakas ne’ebe oras ne’e dadaun tau hela iha armajen governu,”informa Florentina.

Iha fatin hanesan mos, Gestor Geral Seguransa Alimentar MTCI, Osorio Correia hateten, MTCI sei kontinua utilize mekanismu tuan hodi halao distribuisaun maibe hetan mudansa oituan.

“Ami nia sistema ami sei hadia neneik, maibe ba mekanismu ami sei utilize mekanismu ne’ebe mak uluk aprova ona mak distribuisaun halao liu husi xefe do sukus, bazeia ba dados populasaun iha kada sukus no kondisaun distritu ida-idak nian. Maibe durante ne’e mak ami uza ba kada familia so bele hetan deit fos kaut 2 ba fulan ida,”dehan Osorio.

Gestor Geral ne’e esplika, problema manipulasaun folin sempre akontese wainhira Xefe dos suku sira delega empresarisu hodi foti foos ba distritus.
“Durante ne’e atendimento direta husi xefe do sukus laiha problema, maibe problema sempre mosu wainhira xefe do sukus delega empresarisu ou kompania hodi mai foti fos,”tenik nia.

Maibe nia haktuir, sistema ne’ebe mak uza komesa metin ona. “Oras ne’e dadaun empresarius ne’ebe mai sosa fos tenki hetan koñesimento ou asina husi xefe do sukus, administrador, sub-administrador no komandante Polisia Distritu refere. Nune’e wainhira mosu problema ruma ami bele deteta lalais,”hateten Osorio.

Nia informa mos katak, foos ne’ebe mak importa mai Timor Leste oras ne’e dadaun hamutuk 30.000 (30 mil) toneladas. Husi kuantia ida ne’e, 7500 toneladas tama ona iha armjen governu, 5500 toneladas oras ne’e dadaun iha prosesu deskaregamento. (Media-MTCI)

PM Xanana Intrega Mercado Municipal ba MTCI



DILI – Primeriu Ministru Kay Rala Xanana Gusmão, ofisialmente entrega tomak responsabilidade Mercado Municipal ba Ministeriu Turismo, Comerciu no Industria (MTCI). Primeiru Ministru fo parabens ba MTCI tamba bele hakotu obra no rehabilitasaun ba Mercado Municipal.

“Ida ne’e hanesan fiar ida ne’ebe Xefi Governo fo ba MTCI,” dehan Ministru Gil da Costa Alves, Kuarta (07/04), iha biban ida wainhira tuir hela Dialogu Internacional ho parseirus dezemvolvimentu iha Mercado Municipal, Dili.

Tuir Ministru TCI, Mercado Municipal sei troka naran ba Dili Convention Center (DCC), tamba fatin ida ne’e prontu ona atu hala’o reuniaun no seminariu ho level internacional no nacional.

Total orsamentu ba rehabilitasaun Mercado Municipal hamutuk US$ 2 miliaun resin. Orsamentu ne’e, mai husi kofre MTCI tinan fiskal 2009 ho 2010.

Fasilita ne’ebe prepara ona iha eis Mercado Munical hanesan sala konferensia (main building), armazem, moru foun no rehabilita, sintina bloku, postu seguranca, uma ba workshop 2, walk way no jardin. Kontrator ne’ebe obra ba sala konferensia husi kompanha Indonesia Bhakti Timor Karya (BTK). Obras no rehabilitasaun seluk halo husi kompanha lokal.

Hanesan ita hotu hatene katak, komesa husi dia 7 to’o 10 Abril, iha Mercado Municipal Dili, hala’o hela eventu bo’ot hanesan Dialogu Internacional ho parseirus dezemvolvimentu no Dili International Dialogue on Peacebuilding & Statebuilding. (Media-MTCI)

Dili International Dialogue


With "The building of Peace and the State" as a central topic, the meeting will bring together participants from 45 countries between 9th and 10th April in TImor-Leste's capital.

Governo Lansa www.timor-leste.gov.tl

Government of Timor-Leste on-line


MTCI mos iha ne'e !!!
PRIMEIRO Ministro, Kay rala Xanana Gusmão hatete, website governo (www.timor-leste.gov.tl) ne’ebe lansa ba publiku, Tersa (30/3) kalan, iha Otel Timor hatudu ona atetude positivu ba mundu no sai hanesan referensia ba investidores, turista no vizitantes tomak atu bele akompanha direitamente situasaun no laran kma’an bele hakat mai Timor-Leste.

Website oficial governu ida ne’e publika ho lian tolu (3). Tetum, Portugues no Ingles. “Website ida ne’e loke ona odamatan informasaun transparante ba mundu no mos ba povu tomak. Inklui mos jornalista nasional no internasional. Liu husi website ida ne’e, ema hotu-hotu bele asesu diak liu tan informasaun kona ba aktividade tomak mak governo hala’o,” hateten Xanana.

Ministeriu Turismo, Comercio no Industria (MTCI) nu’udar parte ida husi IV governu konstitusional Republika Demokratika de Timor-Leste (RDTL) mos hola parte iha website oficial governo ida ne’e. Liu husi www.mtci-timorleste.com ita hotu bele hatene klean liu tan konaba aktividades MTCI durante ne’e. Atu hetan informasaun klaru kona ba aktividades MTCI, klik MTCI Timor-Leste.