MINISTERIO DO TURISMO DE TIMOR LESTE

DNT-MTCI Ajuda USD 130.000 ba Grupus Turismo Komunitariu

DILI – Ministeriu Turismo, Comerciu no Industria (MTCI) liu husi Diresaun Nacional Turismo (DNT), ajuda osan hamutuk USD 130.000 ba grupus turismo komunitariu.

“Programa ida ne’e komesa iha 2007. Momentu, iha grupus 17 deit mak partisipa husi distritu 3 (Ainaro, Lautem no Liquica). Ba tinan ida nee (2010, red.) hamutuk 30 grupus husi Distritu Ainaro, Dili, Baucau, Liquica, Manufahi, Lautem, Oecusse no Ermera mak hetan ajuda. Grupus hirak ne’e servisu iha area Quest House, Restaurante, Home Stay no mós Handycraft,” hateten Direitor Nacional Turismo MTCI, José Dias Quintas iha ninia servisu fatin, Tersa (24/08).

Iha 2007, MTCI fo apoio orsamentu mós material direitamente ba kada grupus. Mais, ba tinan ida ne’e, tamba lei orsamentu la permiti, MTCI fo apoio orsamentu liu husi konta bancaria grupus ida-idak. “Orsamentu ki’ik liu mak USD 3.000 ba kada grupus,” Quintas hatete tan.

Kona-ba kriteria para hetan apoio, tuir Quintas, mai husi proposta grupu ida-idak. Importante, grupus hirak ne’e tenki komesa hahu inisiativa iha ida-idak ninia area servisu. “MTCI fo apoio material no orsamentu ba grupus hirak ne’ebé kbi’it la to’o. Ida ne’e mós, liu hosi prosesu asesmentu para bele hare kondisaun real iha baze. MTCI la fó apoio ba grupus hirak ne’ebé seidauk hahu,” katak Quintas.

Segunda, (23/08) grupus Turismo Komunitario 30, asina kontratu ho MTCI. Grupus hirak ne’e mai husi distritu 8. Apoio ba programa Turismo Komunidade ida ne’e, Quintas hatete, bele sai motivasaun diak ida ba komunidade iha idak-idak nia area servisu.

Tuir Quintas, programa ida ne’e iha ligasaun ho programa governo para hamenus ki’ak iha rai laran. Tamba, benefisiu hosi programa turismu komunidade laos deit direta ba grupu, mós bele indireita ba komunidade seluk.

Tinan oin, Quintas esplika, programa ida ne’e sei muda fali ba programa promove negosiu. “DNT sei buka meius para grupus hirak ne’e bele mós hetan treinamentu ruma kona-ba hospitalidade, lingua no mós kulinaria. Ho ida ne’e ami bele kapasita grupus hirak ne’e para sira mós bele promove sira nia area servisu ho diak,” nia hateten. Media-MTCI

Atu hetan informasaun klaru bele kontakto: Alexandre Assis (Media-MTCI) iha telemovel: 7245764

Sosa Produtu Lokál, AECCOPCIMA Hatama 78 Toneladas Batar ba Armazém MTCI

DILI – Assosiasaun Empresario Cinco de Maio (AECCOPCIMA), Tersa (17/08) deklara komesa sosa produtu lokál hosi agrikultores.

“Deklarasaun sosa produtu lokál ida ne’e, atu realisa programa Povu Kuda, Governo Sosa. Ohin loron, AECCOPCIMA oficialmente hatama 78 toneladas batar, iha armazém produtu lokál Ministeriu Turismo, Comerciu no Industria (MTCI),” katak Presidenti AECCOPCIMA, Leonardo Calistro da Silva iha Raikotu, Dili, Tersa (17/08).

Tuir Leonardo, distritu ne’ebé sai hanesan area kompra ba AECCOPCIMA mak hanesan; Manatuto, Ainaro, Same, Suai no Maliana. “Batar 78 toneladas ne’ebé ohin oficialmente ami hatama ba armazen MTCI, ami sosa hosi agrikultores iha Distritu Suai, Same no Ainaro,” nia hatete.

Durante ne’e, AECCOPCIMA hatuun membru 10 kada distritu refere. Membru hirak ne’e ba to’o aldeia para kompra produtu lokál ho folin ne’ebé MTCI determina tiha ona. Membru hirak ne’e mós uza kartaun identidade hosi AECCOPCIMA.

Assosiasaun ida ne’e, katak Leonardo sei sosa produtu lokál hosi agrikultores ho folin ne’ebé MTCI determina tiha ona. “Ami prontu atu servisu hamutuk ho governo para realiza sosa produtu lokál ne’ebé agrikultores sira koilheta tiha ona,” Leonardo hatete tan.

Semana liu-ba, wainhira hasoru malu ho komprador produtu lokál hosi 13 distritu iha salaun enkontro MTCI, Ministru Gil da Costa Alves husu ba komprador sira, atu fo no hatudu tabela folin ne’ebé determinadu tiha ona ba agrikultores.

“Keta hanoin uluk para hetan lukru. Importante, mak hetan uluk konfiansa hosi agrikultores. Tamba programa ida ne’e, hanesan motivasaun ida hosi governo atu bele aumenta tan produtu lokál iha tinan oin mai. Ho ida ne’e, nei-neik ita la depende tan ba produtu aihan hosi rai liur,” hatete MTCI.

Molok atu hatama ba armazém MTCI, produtu lokál hirak ne’e sei hetan tetu no sukat hosi oficiais Meteorologia MTCI, para hatene espesifikasaun hosi produtu lokál refere. Média MTCI

Tabela presu produtu lokál:

No. Produtos Alimentares Locais Preço Agrikultor Preçu de Armazém
(USD) (USD)
1. Neli/Hare Kulit Normal 0,40/Kg 0,50/Kg
2. Milho/Batar 0,35/Kg 0,45/Kg
3. Soja/Foremungu 0,50/Kg 0,60/Kg
4. Feijão/Koto 1,00/Kg 1,10/Kg
5. Feijão Preto/Forekeli 0,60/Kg 0,65/Kg


Atu hetan informasaun klaru bele kontakto: Alexandre Assis (Media MTCI) iha telemovel: 7245764

Loron 3 Halo Operasaun - IAE Prende Fos 187 Sakas


DILI – Ekipa Inspecção Geral Alimentar e Economica (IAE) MTCI, durante loron tolu (11-13 Agosto) hala’o operasaun ba fos marka MTCI iha kioske, loja no mós estrada ninin iha cidade Dili. Rezultadu hosi operasaun ida ne’e, ekipa IAE prende 187 sakas fos MTCI iha area Aimutin, Mercado Taibessi no Mercado Hali Laran.

“Ami prende fos MTCI ho kuantidade 25 kilogramas ne’ebé postu da venda no espekulantes sira fa’an la tuir estandar ne’ebé MTCI desidi tiha ona,” hatete Xefí Departementu Inspecção no Protesaun Konsumedores, IAE, José Fereira Martins, iha ninia servisu fatin, Matadouro, Dili, Kinta (12/08).

Tuir José, ninia kna’ar fatin sei hala’o prosesu analisa no investigasaun molok fo sansaun ba fos nain hirak ne’e. “Sansaun ne’ebé todan liu mak, hasai licenca ba kioske, loja no mós kontratu husi vendedores sira,” nia esplika.

Operasaun ne’ebé IAE hala’o ne’e mós atu fo protesaun ba presu fos ne’ebé durante ne’e hetan intervensaun maka’as hosi espekulante sira iha mercado. “Presu fos MTCI, lolos dollares Amerikano 9 kada saka 25 kilogramas. Mais, iha tereino espekulantes sira hasa’e fali folin ne’e to’o dollares amerikano 15,” hatete José.

Alende ne’e, tuir José, komunidade barak liu-liu iha Dili laran kestiona problema fos MTCI ne’ebé folin la tuir estanda r determinado. “Ami hamutuk ho ekipa Task Force PNTL, sei kontinua hala’o kontra intervensaun ba folin fos la tuir estandar MTCI ne’e,” dehan José.

Iha afatin seluk, Maria Jeronimo da Costa, husi Lahane Oriental hatete, operasaun ne’ebé MTCI hala’o hamutuk ho ekipa Task Force PNTL Distritu Dili ne’e diak. “Ami hakarak, operasaun hanesan ne’e tenki halo bei-beik. Liu-liu iha area mercado iha Dili laran. Ho ida ne’e, komunidade labele sai vitima hosi programa fos subsidiu, mais karun iha mercado,” nia hatete.

Atu hetan informasaun klaru bele kontakto: Alexandre Assis (Media MTCI) iha telemovel: 7245764

Programa Povu Kuda, Governo Sosa - Refleta ba prinsipiu Ukun Rasik Aan

DILI – Ministru Turismo, Comercio no Industria (MTCI), Gil da Costa A. N Alves hatete, programa Povu Kuda, Governo Sosa hanesan programa ne’ebé refleta ba prinsipiu luta ba Ukun Rasik Aan.

“Agora ita hetan ona independencia. Ita mós tenki independente iha seitor aihan nian. Ho ida ne’e, ita mós bele ukun aan iha area ekonomia no la depende tan ba aihan hosi rai liur,” hatete Ministru Gil Alves wainhira hasoru malu ho kompradores ne’ebé sosa produtu lokál, iha salaun enkontro MTCI, Tersa (10/08).

Tuir MTCI, programa Povu Kuda, Governo Sosa hanesan programa ne’ebé bele fo motivasaun ba agrikultores para hasa’e sira nia produtu iha rai laran. Ho ida ne’e, liu hosi kompanha ne’ebé asina tiha ona akordu, governo ajuda para sosa produtu lokál hosi agrikultores sira.

Atu implementa programa ida ne’e, Ministeriu Agrikultura e Pescas (MAP) ho MTCI sempre servisu hamutuk. MAP servisu iha area fo kapasitasaun ba agrikultores para bele hasa’e produsaun no MTCI liu hosi kompradores sira bele sosa produtu aihan lokál.
MTCI husu ba kompradores para bele fo garantia ba maluk agrikultores sira, liu-liu wainhira atu sosa agrikultores sira nia produtu. “Ita mak tenki fo garantia ba ita nia maluk agrikultores, liu hosi presu ne’ebé intermediariu. Ho ida ne’e, sira (agrikultores) bele garantia ho sira nia produtu,” hatete Ministru Gil.

Iha biban ida ne’e mós, MTCI husu ba kompradores sira atu labele hanoin deit para buka lukru. Tamba, governo ajuda tiha ona fo oportunidade ba kompanha lokál atu sosa produtu lokál. “Ami mós sei ajuda para bele halo prosesu pagamentu ho lalais. Ho ida ne’e, ita bele ona hasa’e ita nia ekonomia no mós hadia ita bo’ot sira nia negosiu,” dehan MTCI.

Ba programa sosa produtu lokál ne’e, MTCI mós fo hanoin ba kompradores sira kona-ba kapital minimu ho valor USD 5.000. “Tenki iha modal para bele hala’o aktividade kompra produtu lokál. Entre kompradores sira mós, tenki servisu hamutuk no ajuda malu para bele sufisiente. Ho ida ne’e, ita bele fo motivasaun ba agrikultores sira para sira mós bele hasa’e sira nia produtu iha tinan oin mai,” MTCI hatete tan.

Iha fatin hanesan, Inspectora Geral Alimentar e Economico (IGAE) MTCI, Dra. Florentina Smith husu ba kompradores sira para bele implementa programa ida ne’e ho diak. IGAE mós promote para buka maneira atu hala’o lalais prosesu pagamentu ba kompanha sira. Media-MTCI

Governo iha Responsabilidade Muda Povu Nia Moris


MALIANA – Atu hasa’e rendimentu ekonomia povu, governo iha preokupasaun para hola produtu lokál hosi agrikultor. Ida ne’e, hanesan responsabilidade governo para bele muda povu nia moris.
Inspectora Geral Alimentar e Economica, Ministeriu Turismo, Comerciu no Industria (MTCI), Dra. Florentina Smith hatete lia hirak ne’e atu responde perguntas hosi Xefi Suco, Xefi Aldeia no mós agrikultores relasiona ho sosializasaun programa Povu Kuda, Governo Sosa, iha GOR Maliana, Sexta (13/08).
Tuir Smith, durante ne’e governo haree etapa por etapa hodi kompra produtu lokál. Ba tinan ida ne’e, MTCI liu hosi kompradores kada distritu hola produtu lokal hosi agrikultores sira. Membru MTCI labele direitamente tuun para hola produtu lokál. “Lei funsaun publico no sistema orsamentu estado, la fo licensa ba funcionario publico atu kaer osan para hola produtu lokál hosi agrikultores,” Smith esplika.
Kompanha balun iha Distritu Bobonaro, durante ne’e iha ona inisiativa rasik para kompra produtu lokál. Mais um menus, kompanha rua (2) iha Distritu Bobonaro, Sorte Traiding no Kompanha Depende ne’ebé durante ne’e hala’o tiha ona aktividade kompra produtu lokál hosi agrikultores.
Hatan kona-ba tabela precu produtu lokál ne’ebé foin iha meudio 2010 mak hasai, Inspectora Geral Alimentar no Economica ne’e esplika, despachu MTCI kona-ba tabela precu produtu lokal ne’e halo dala 4 ona. Hahu kedas hosi 2009. “Durante ne’e, ami mós tenki rona ideia hosi membru Parlamentu Nacional no mós ema matenek kona-ba tabela precu produtu lokál. Tan ne’e, iha 2010 iha ona mudansa kona-ba precu produtu lokál,” Smith hatete.
Nia mós salienta katak, tenki iha analisa pretu kona-ba tabela produtu lokál hosi ema matenek iha area agrikultura. Tenki iha mós diskusaun ne’ebé klean kona-ba ida ne’e. “Tabela precu ne’e lolos ami hatuun iha Janeiru 2010 liu-ba. Mais, ami kria fali kondisoens para bele halo mudansa. Ho ida ne’e, ami bele hetan precu ne’ebé razoavel para bele hatuun ba maluk agrikultores sira”.
Xefi Suco, Aldeia no mós agrikultores ne’ebé antusiasmu rona esplikasaun hosi Inspectora Geral MTCI, ne’e mós kestiona kona-ba mercado ba produtu lokál. “Para bele exporta produtu lokál, ita mós presiza haree kondisaun ita nia produtu, hanesan kualidade no sistema mercado ne’ebé diak. Tan ida ne’e, governo presiza mós prepara ekipamentu balun para bele sukat kondisaun ita nia produtu lokál,” dehan Inspectora Geral ne’e.
Prodotu local seluk hanesan hudi no aifarina? “Governo sente difikuldade povo nian. Produtu seluk ita labele hein deit para eksporta. Mais, ita mós tenki iha maneira seluk para transforma hudi no aifarina sai ‘kripik’ no fa’an ba komunidade. Ita presiza koko tiha lai ba ita nia konsume rai laran, depois mak ita koko para eksporta produtu hirak ne’e,” Smith hatan.
Fos MTCI
Hatan ba preokupasaun komunidade kona-ba fos subsidiu MTCI, Inspectora Geral ne’e hatete iha Maliana iha ona armazem ba fos MTCI, maske kondisaun seidauk tuir estandar. To’o agora, MTCI sei kontratu hela armazen hosi kompanha balun iha Maliana para bele distribui fos subsidiu ba komunidade liu hosi posto da venda ne’ebé determina tiha ona.
“MTCI traça dau-dauk ninia planu distribuisaun fos 25 kilogramas, liu hosi posto da venda. Tamba fos ne’e fos subsidiu, ninia folin mós tenki 9 dollares Amerikanu kada saka 25 kilogramas. Labele liu hosi precu ida ne’e.”
Iha oportunidade ida ne’e, Inspectora Geral Alimentar e Economica MTCI ho ninia komitiva hala’o visita armazem produtu lokál iha Hosa no mós Railako, Maliana. Iha fatin rua ne’e, Inspectora Geral MTCI haree ho matan aktividade kompra produtu lokál ne’ebé kompanha sira hala’o ho agrikultores. Média-MTCI.

Atu hetan informasaun klaru, bele kontaktu: Dea (Média MTCI Officer) iha telemovel: 7445701

Fa’an fos la tuir akordu, MTCI Hasai Kompanha 5 Husi Lista Kontratu

DILI – Ministeriu Turismo, Comerciu no Industria (MTCI) hasai no hapara tiha kontratu kompanha lima (5) husi kompanha 100 ne’ebé asina tiha ona akordu, para fa’an fos subsidiu MTCI iha Distritu Dili.

“Sira hakat-liu tiha ona akordu ho maneira manipula folin fos. Kompanha balun, fa’an tutan fali fos iha kalan bo’ot, para bele hetan lukru bo’ot liu-tan,” hatete Gestor Geral MTCI, Osorio Correia iha ninia servisu fatin, Kuarta-Feira (04/08).

Tuir Osorio, ninia parte rekonhece katak, susar para bele kontrola atitude kompanha ne’ebé durante ne’e halo manipulasaun ba presu fos MTCI. “Maske nune’e, ami hein deit servisu ne’ebé Gabinete Inspecção Geral Alimentar e Economica (IGAE) hala’o hamutuk ho PNTL. Tamba, IGAE mak iha poder para bele prende fos ne’ebé fa’an la tuir estandar MTCI,” hatete Osorio.

Durante ne’e ekipa hosi Gestor Geral mós hala’o nafatin kontrola iha mercado. Liu-liu iha Distritu Dili laran. Ekipa ida ne’e sei fo rekomenda para hasai tiha husi lista kompanha ‘nakar’ ne’ebé fan fos la tuir presu iha akordu laran.

Kona-ba kompanha sira ne’ebé fa’an tutan fos iha kalan bo’ot, Osorio husu atu para tiha aktividade ida ne'e. “Rezultado husi aktividade ilegal ida ne’e, sei kona-ba kompanha ida ne’ebé fa’an. Mós espekulantes sira ne’ebé hakarak hetan lukru,” nia hateten tan.

Sansaun ba kompanha ne’ebé fa’an ilegal, tuir Osorio, mak hetan multa no hamate ninia licenca kompanha. Ba espekulantes sira mak prende hotu fos ne’ebé sira fa’an mós, tenki selu tan multa.

Posto da venda

Hatan kona-ba mekanismu fa’an fos liu husi posto da venda, Osorio hatete, iha distritu balun mekanismu ida ne’e la’o diak tiha ona. Iha Distritu Oecusse, mekanismu ida ne’e la’o kapa’as. Iha parte Leste no Oeste, mekanismu ne’e sei hala’o hela. “So iha Dili deit, ami sei hasoru difikuldade oin-oin, tan kompanha ho espekulantes sira halo manobra tun-sa’e iha mercado.”

Durante implementa mekanismu posto da venda iha Dili laran, Osorio hatete, MTCI distribui iha primeira fase 250 sakas kada kompanha. Mais, tuir dados kuantidade ida ne’e la to’o. Iha segundu fase 350 sakas kada postu da venda no ikus liu hasa’e tan ba 450 sakas kada posto da venda.
“Maibe, ho nomeru bo’ot ida ida ne’e, posto da venda balun lakohi fali fa’an sira nia fos to’o hotu. Fos hirak ne’e sira rai fali iha sira nia uma. Baseia ba resultadu monitorizasaun ne’e, iha fase tuir mai ne’e, MTCI sei distribui fos maksimu 300 sakas deit kada posto da venda,” Osorio esplika.

MTCI, tuir Osorio sei distribui fos ba kada posto da venda, semana rua dala ida. Nia mós husu ba komunidade ne’ebé hela besik posto da venda para sosa fos subsidiu MTCI 25 kilogramas ho folin USD 9 iha posto da venda ne’ebé besik. “Sei komunidade hetan faktus kona-ba posto da venda balun maka hada ka rai subar fos MTCI iha sira nia uma ka loja, favor kontaktu lalais ba Inspecção Alimentar e Economica iha numeru: 3331373 ka telemovel 7265763.”

Tuir mai, lista posto da venda fos MTCI iha Distritu Dili laran bazeia ba Sucos:
Aituri Laran (1), Audian (2), Bairopite (5), Bebora (3), Becora (10), Bemori (1), Bidau (6), Biloi-Atauro (1), Colmera (1), Comoro (29), Fatuhada (7), Grincenfor (2), Hera (1), Caikoli (1), Kampung Alor (1), Kulu-Hun (3), Lahane (4), Liquintae (1), Manleuana (3), Mascarenhas (1), Matadouro (1), Metinaro (2), Motael (2), Quntal Bo’ot (1), Santa Cruz (1), Surik Mas (2), Taibessi (5), Tasi Tolu (2), Vila-Verde (1). Media-MTCI


Atu hetan informasaun klaru bele kontakto: Dea (Media Officer) MTCI iha telemovel: 7445701